Tự hủy trong trách nhiệm xây dựng cộng đoàn

Cùng với Giáo hội Việt Nam tự hào về tổ tiên anh hùng là các Thánh Tử Đạo Việt Nam, giáo phận Long Xuyên cũng tự hào về hai vị: Thánh linh mục Phêrô Đoàn Công Quí và Thánh giáo dân Emmanuel Lê Văn Phụng. Riêng bản thân tôi, hiệp thông trong niềm tự hào, đây còn là dịp nhìn lại cuộc hành trình ơn gọi đời mình trong tương quan với ý nghĩa và giá trị của sự tự hủy để xây dựng cộng đoàn nơi các Thánh Tử Đạo Việt Nam, đặc biệt là nơi hai thánh Quí - Phụng của giáo phận Long Xuyên.

Ý thức dầu tiên của tôi về các Thánh Tử Đạo Việt Nam là tại linh địa La Vang. Lúc đó tôi 5 tuổi, được bà nội dẫn tới La Vang để tôn kính Đức Mẹ. Nhờ đó, tôi được cho biết là nhiều giáo dân, vì đức tin của mình, đã trốn tránh cuộc bắt đạo, chịu nhiều đau khổ và chết chóc bởi rừng thiêng, nước độc, thú dữ… Và từ đó, tôi thích truyện các thánh tử đạo. Tại giáo xứ Thái Bình ở Xóm Mới - Gò Vấp, Sài Gòn ngày xưa, khi tôi còn là chú giúp lễ, mỗi sáng trước thánh lễ, cha sở cho đọc hạnh các thánh của ngày lễ. Tôi luôn đi sớm để nghe, và rất thích hạnh các thánh tử đạo. Có lẽ thấy một chú bé siêng năng đi lễ hằng ngày mà cha sở giúp phát hiện ra ơn gọi linh mục, và đã hướng dẫn để tôi thi vào Chủng viện.

Năm 1966, khi 11 tuổi, tôi vào Tiểu Chủng viện ở Châu Đốc thuộc giáo phận Long Xuyên. Thật ý nghĩa khi tên và thánh bổn mạng của Tiểu Chủng viện là vị thánh tử đạo tại Long Xuyên: Chủng viện Á Thánh Phụng. Giáng Sinh năm đó, nơi đây tổ chức hành hương mừng lễ tại Cù Lao Giêng, quê hương của thánh Phụng, và là giáo xứ của Á thánh Quí - khi sinh tiền ngài là cha sở. Dịp này, tôi được thăm ngôi mộ của thánh Phụng chôn cất trên phần đất gia đình còn lưu giữ đến nay. Từ đó, một thói quen đạo đức tôi còn giữ lại cho đến bây giờ là dành ngày thứ Ba trong tuần, và dành riêng tháng 9 trong năm (vì ngày 1/9 là ngày lễ trọng thể kính các Thánh Tử Đạo Việt Nam, trước khi các ngài được tuyên thánh 19.6.1988) để tôn kính các Thánh Tử Đạo Việt Nam.

Sau sự kiện các vị tử đạo Việt Nam được tuyên thánh, cha sở của giáo xứ Láng Sen, nơi tôi đang là chủng sinh giúp xứ, cha cố Giuse Nguyễn Hưng, đã cổ vũ giáo dân tôn kính các Thánh Tử Đạo Việt Nam. Trước hết là 9 liên khu của giáo xứ nhận các ngài là thánh bổn mạng, tôn kính trong 9 tháng của niên lịch phụng vụ. Như vậy, mỗi tháng trong năm đều có lễ kính Thánh Tử Đạo Việt Nam trong giáo xứ. Các cha cũng khuyến khích phụ huynh chọn thánh bổn mạng là các Thánh Tử Đạo Việt Nam cho con cái khi chúng lãnh nhận bí tích Rửa Tội và Thêm Sức; đồng thời hô hào giáo dân đọc kinh các thánh tử đạo Việt Nam trong giờ kinh tối tại gia đình. Khi trở thành linh mục phó xứ Láng Sen, tôi tiếp tục cổ vũ những thói quen đạo đức tốt lành này.

Giáo phận Long Xuyên có thánh Quí và thánh Phụng đã chịu tử đạo tại Châu Đốc vào ngày 31.7.1759. Sau khi đi học ở Philippines về, vào ngày 31.7 hằng năm, tôi vẫn cùng với Đức cha giáo phận, với anh em linh mục và giáo dân hành hương tới Châu Đốc, nơi các ngài chết vì niềm tin; hay đến Cù Lao Giêng, nơi hai thánh đã cộng tác hoạt động xây dựng cộng đoàn giáo xứ.

Giáo phận Long Xuyên liên kết ngày lễ trọng thể kính các Thánh Tử Đạo Việt Nam với ngày kỷ niệm giáo phận được thành lập, ngày 24.11.1960. Và vì thế, để cổ vũ lòng tôn kính các thánh, đặc biệt là hai thánh Quí - Phụng, giáo phận lấy đời sống và sự phục vụ của các ngài là gương mẫu cho các linh mục và giáo dân. Hơn nữa, đối với việc tông đồ, giáo phận cổ vũ cho việc “tham gia hiệp thông đồng trách nhiệm vì sứ vụ của giáo phận”, noi gương hai thánh cộng tác với nhau để phục vụ cộng đoàn. Là Giám mục phó của giáo phận, tôi nguyện tiếp tục và phát huy lòng tôn kính này.

Như vậy, nhìn lại ơn gọi của đời mình, tôi dần nhận ra rằng ý nghĩa và giá trị đạo đức của các gương mẫu tử vì đạo đã âm thầm được khắc ghi trong tâm khảm tôi theo năm tháng. Và như là tiềm thức về tử đạo, nên khi chọn khẩu hiệu linh mục, tôi đã chọn câu “Vâng lời cho đến chết”. Còn khẩu hiệu giám mục, tôi đã chọn câu “Vinh dự của tôi là thập giá Đức Kitô”. Kỷ niệm 30 năm ngày các Thánh Tử Đạo Việt Nam được tuyên thánh, với những sinh hoạt đạo đức của giáo phận Long Xuyên tôn kính hai thánh Quí - Phụng, tôi có cơ hội suy nghĩ ơn gọi đời sống và tác vụ giám mục của mình tại Long Xuyên nơi gương các thánh, đặc biệt là hai thánh của giáo phận.

*

Sau hơn 4 năm trong ơn gọi giám mục, tôi cảm nhận được rằng, vinh quang đến từ cây thập giá của Chúa Kitô theo khẩu hiệu giám mục của mình là trách nhiệm xây dựng cộng đoàn. Tự hủy đến tử đạo để xây dựng cộng đoàn cũng chính là sự chọn lựa của các Thánh Tử Đạo Việt Nam. Đây cũng là sự chọn lựa của Chúa Kitô. Thật vậy, Chúa Giêsu đã chọn lựa con đường “Tự hủy trở nên giống phàm nhân” để hiện diện và hình thành cộng đoàn, điển hình là thánh Gia Thất tại làng Nazareth. Rồi, 3 năm rao giảng công khai, Chúa đã chọn lựa con đường khiêm tốn phục vụ để xây dựng công đoàn, điển hình là nhóm 12. Và trong bữa tiệc ly, Ngài đã nêu gương khiêm nhường phục vụ bằng cách rửa chân cho các tông đồ và hiến tặng chính thịt máu mình cho các ông, để sau đó cầu nguyện cho sự hiệp nhất của cộng đoàn. Cũng chính trên cây thập giá, trong đau khổ tột cùng của thân xác, của tinh thần, của các mối tương quan, của đêm tăm tối của linh hồn, Ngài đã xây dựng cộng đoàn Nước Thiên Chúa. Và cũng thật ý nghĩa, khi Chúa sống lại, Ngài cũng quy tụ cộng đoàn bằng dấu chứng những thương tích trong cuộc khổ nạn.

Bước theo Chúa Kitô, hai thánh Quí - Phụng và các Thánh Tử Đạo Việt Nam cũng đã xây dựng cộng đoàn trong cuộc hành trình ơn gọi của mình. Xây dựng cộng đoàn đòi hỏi sự tử đạo vì “tham gia hiệp thông đồng trách nhiệm vì sứ vụ” với rất nhiều khác biệt: khác về ơn ơn gọi giáo dân và ơn gọi giáo sĩ, về tuổi tác, trách nhiệm của một linh mục và trách nhiệm của một người giáo dân làm việc tông đồ... Tử đạo là chấp nhận những khác biệt để cùng hiện diện trong giáo xứ, cùng cộng tác với nhau phục vụ lợi ích chung, cùng chịu đau khổ và chết với nhau trong cùng một ngày chung tại một nơi, và vì thế, cũng chia sẻ với nhau vinh quang của triều thiên tử đạo.

Dâng hương kính 2 thánh tử đạo tại Đền Thánh Quí - Phụng ở Cù Lao Giêng - ảnh: gplongxuyen.org

Quả thật, xây dựng cộng đoàn là một lời mời gọi sống tử đạo trong mầu nhiệm Chúa Kitô. Như mầu nhiệm Chúa Kitô là Emmanuel - Thiên Chúa ở cùng chúng ta, ơn gọi giám mục của tôi là sự hiện diện âm thầm trong những giới hạn của con người, nhưng lại là nhân tố xây dựng cộng đoàn, điển hình như thánh Gia Thất với Chúa Giêsu, chung quanh là Đức Mẹ, thánh Giuse, các mục đồng, và các nhà đạo sĩ phương Đông. Tử đạo ở đây là xây dựng cộng đoàn bằng cách biết chấp nhận những giới hạn của mình, của anh chị em trong cộng đoàn, cùng nhau chia sẻ cảm thông và đón nhận nhau.

Như mầu nhiệm Chúa Kitô, Đấng “được sai đi rao giảng Tin Mừng cho người nghèo khó… và công bố năm hồng ân của Thiên Chúa”, ơn gọi giám mục của tôi cũng còn là bằng sự hiện diện để với thiện ý và thiện chí muốn yêu thương và phục vụ anh chị em mình, để anh chị em được sống và sống dồi dào. Tử đạo ở đây là xây dựng cộng đoàn bằng cách chấp nhận những khác biệt, miễn sao mọi người được sống xứng với phẩm giá là người, là con Thiên Chúa và là anh chị em với nhau.

Như mầu nhiệm Chúa Kitô tự hủy “vâng lời cho đến chết và chết trên thập giá”, ơn gọi giám mục của tôi cũng còn là bằng sự hiện diện để chết với “cái tôi” cá nhân ích kỷ, để “cái chúng tôi” đa dạng và phong phú được nẩy sinh và thăng tiến. Tử đạo ở đây là xây dựng cộng đoàn sống với nhau, cho nhau và vì nhau bằng cách chấp nhận sự thiệt thòi về phần mình, chấp nhận cả những hiểu lầm, những toan tính, những vô tâm, những dã tâm và cả những ác tâm, vì lợi ích hơn của anh chị em trong cộng đoàn.

Rước kiệu tại Trung tâm hành hương Châu Đốc trong dịp lễ giỗ 2 thánh Quí - Phụng - ảnh: trungtamhanhhuongchaudoc.com

Như mầu nhiệm Chúa Kitô “Khi nào tôi được nâng lên, tôi sẽ lôi kéo mọi người lên với tôi”, ơn gọi giám mục của tôi còn là sự hiện diện để xây dựng sự hiệp thông của gia đình Thiên Chúa, theo mô hình giáo hội sơ khai. Đây là cộng đoàn được quy tụ, để với niềm tin vào Chúa Phục Sinh và trong sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần, mọi thành phần trong cộng đoàn có chung một tầm nhìn, chung một định hướng, và chấp nhận những cách thể hiện khác biệt nhau để cùng nhau xây dựng Nước Thiên Chúa. Tử đạo ở đây là trong cuộc lữ hành của cộng đoàn về Thiên Quốc, tôi phải biết phân định để chọn lựa, có khi đi trước đoàn chiên với tinh thần trách nhiệm, có khi hòa mình giữa đoàn chiên với sự tham gia và hiệp thông, có khi lùi lại phía đàng sau với tinh thần khiêm tốn trân trọng Chúa Thánh Thần hoạt động trong tập thể và cá nhân thành viên của cộng đoàn.

Với suy nghĩ trên, trong dịp tĩnh tâm năm 2018 của linh mục đoàn vào cuối niên lịch phụng vụ vừa qua, tôi đã tâm sự với cộng đoàn dân Chúa tại nhà thờ Chánh tòa Long Xuyên về xây dựng cộng đoàn. Để xây dựng và phát triển cộng đoàn giáo hội sơ khai, Chúa cần có những môn đệ Chúa tin tưởng như Phêrô để trao sứ vụ, dù Phêrô có nhiều giới hạn, thiếu sót và tội lỗi. Nhưng cũng vì thế, Chúa gởi đến Phêrô người môn đệ Chúa yêu là Gioan, luôn trợ giúp với sự khiêm tốn và vâng phục, để xây dựng và phát triển cộng đoàn giáo phận. Áp dụng cụ thể, trong ơn gọi giám mục, tôi luôn coi các linh mục là những môn đệ Chúa yêu, được Chúa gởi đến để trợ giúp tôi, dù được Chúa tin tưởng trao nhiệm vụ nhưng vẫn có nhiều yếu đuối, thiếu sót và tội lỗi. Và đến lượt mình, các linh mục như những môn đệ Chúa tin tưởng trao sứ vụ chăm sóc cộng đoàn tín hữu trong giáo phận, dù các linh mục còn nhiều bất toàn và yếu đuối. Nhưng vì bất toàn và yếu đuối, Chúa gởi đến cho các linh mục nhiều môn đệ Chúa yêu là tu sĩ, giáo dân để nâng đỡ, trợ giúp để chu toàn sứ vụ của mình. Như vậy, sống sứ vụ xây dựng cộng đoàn, các linh mục và giám mục chọn lựa con đường tử đạo là chấp nhận chính mình giới hạn để khiêm tốn đón nhận sự trợ giúp của anh chị em mình.

Để kết thúc, tôi xin được chia sẻ tâm nguyện cho riêng mình để tự cảnh tỉnh: Tôi là giám mục, nhưng nếu tôi thi hành sứ vụ xây dựng cộng đoàn gia đình giáo phận, mà khước từ giá trị của sự tự hủy, thì trong thực tế tôi đang khước từ vinh quang từ cây thập giá của Đức Kitô. Lúc đó, tôi chỉ là đang trổ tài lãnh đạo một đoàn thể xã hội trần thế. Trong trường hợp này, tôi vẫn là giám mục, nhưng không phải là môn đệ của Đức Kitô, mà là người đời, tôi đang tục hóa đời sống và sứ vụ giám mục của tôi.

Xin các thánh tử đạo chúc lành cho cộng đoàn quê hương và Giáo hội Việt Nam.

ÐGM Giuse TRẦN VĂN TOẢN
Giám mục Phó GP Long Xuyên