Họa sĩ có những bức vẽ tiêu biểu về thiếu nữ Việt

Ðó là Tô Ngọc Vân (còn có bút danh là Tô Tử, Ái Mỹ…), sinh ngày 15.12.1906 tại làng Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên và lớn lên ở Hà Nội.

Ðam mê nghệ thuật từ nhỏ, đang học trung học năm 3, ông bỏ ngang, đi theo con đường nghệ thuật. Tốt nghiệp trường Cao đẳng Mỹ thuật Ðông Dương năm 1939, Tô Ngọc Vân từng có tranh triển lãm ở Pháp và được giải thưởng cao. Ông đi vẽ nhiều nơi, không những trong nước mà còn qua cả Phnom Penh (Campuchia), Bangkok (Thái Lan); đồng thời cũng là cây bút viết nhiều bài phê bình nghệ thuật trên các báo Phong Hóa, Ngày Nay của Nhất Linh. Ngoài ra, ông còn viết cho báo Thanh Nghị.

Bức tranh "Hai thiếu nữ và em" của hoạ sĩ Tô Ngọc Vân

Năm 1938-1939, họa sĩ Tô Ngọc Vân dạy học ở Phnom Penh, sau đó về Hà Nội dạy tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Ðông Dương cho tới năm 1945. Khi Nhật đảo chánh Pháp, trường phải sơ tán đi 3 nơi: Bộ môn Kiến trúc về Ðà Lạt, ngành Họa và Ðiêu Khắc thì sơ tán lên Việt Bắc và Thường Tín. Tô Ngọc Vân được giao nhiệm vụ điều hành tại Việt Bắc.

Ông chỉ sử dụng chất liệu sơn dầu và thành công của ông cũng ở lãnh vực này. Mơ ước của người họa sĩ này là lập nền hội họa dân tộc, phản ứng và đẩy lùi phong cách Pháp đang tràn lan.
Thông qua kỹ thuật, Tô Ngọc Vân đã diễn tả vẻ đẹp, duyên dáng của người Việt Nam đương thời, tiêu biểu là thiếu nữ Việt. Những bức tranh nổi tiếng nhất của ông là Thiếu nữ bên hoa huệ - 1943, rồi đến bức Thiếu nữ bên hoa sen - 1944 và đặc biệt, bức Hai thiếu nữ và em bé - 1944 - được xếp vào hạng bảo vật quốc gia. Tác phẩm vẽ một không gian thanh bình, hai phụ nữ mặc áo dài hàn huyên bên hiên nhà, cạnh bên là bé trai ngồi chơi. Tranh có bố cục của hội họa phương Tây nhưng không gian và trang phục nhân vật nữ gợi bầu khí Việt Nam đầu thế kỷ XX.

Ngoài tranh sơn dầu, ông cũng thiết kế tem. Mẫu tem Apsara sáng tác từ nguồn tư liệu quan sát tại đền Angkor Wat và Angkor Thom, đó là mẫu tem thứ 23 của ngành Bưu Chính Ðông Dương, góp phần vào nghệ thuật tem thư của Bưu Chính Việt Nam.

Ngày 17.6.1954, ông mất trong bom đạn chiến tranh tại đèo Lũng Lô, gần Ðiện Biên Phủ.

Tháng 11.1954, trong cuộc triển lãm mỹ thuật toàn quốc (miền Bắc) tại Hà Nội, tranh của ông được giải nhất. Giới hội họa yêu quý và tôn vinh ông, xếp vào hàng tứ trụ Trí, Vân, Lân, Cẩn.

Ông từng được trao tặng Huân chương Ðộc lập hạng I; Huân chương Vì sự nghiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam; Huân chương Vì sự nghiệp Mỹ thuật Việt Nam; Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật 1996.

Hiện ở Hà Nội và TPHCM đều có con đường mang tên Tô Ngọc Vân. Ðặc biệt hơn nữa, giới Thiên văn học lấy tên ông đặt cho một miệng núi lửa trên sao Thủy: Mercury To Ngoc Van. 

LM Giuse Nguyễn Hữu Triết

Trưởng ban Mục vụ Văn hóa TGP.TPHCM