Năm của các biến thể SARS-CoV-2

Một năm trước, nhiều người hy vọng đại dịch Covid-19 sẽ nhanh chóng kết thúc. Thế nhưng, các biến thể của SARS-CoV-2 lần lượt xuất hiện, bao gồm Alpha, Delta và mới nhất là Omicron.

Có thể nói, thế giới đã trải qua năm 2021 trong sự chật vật. Tháng 12.2020, các chiến dịch tiêm vắc xin đầu tiên được khởi động tại những nước thu nhập cao. Sự khởi đầu này mang đến nhiều hy vọng cho toàn cầu, rằng nhân loại có thể sớm quay lại cuộc sống đời thường. Tuy nhiên, trước lễ Giáng Sinh năm nay, nhiều nước quay lại các biện pháp phòng dịch, tiếp đến, không ít sự kiện giao thừa và mừng năm mới bị hủy bỏ. Làn sóng lây nhiễm đã quay lại và hung hãn hơn trước, với sự xuất hiện của biến thể mới. Con người hiểu rằng SARS-CoV-2 vẫn tiếp tục gây nhiều mối lo ngại.

Biến thể Delta hoành hành tại Ấn Độ vào tháng 4.2021 - ảnh:  Reuters

Biến thể nối tiếp nhau

Lý do đằng sau sự xuất hiện liên tiếp của các biến thể siêu vi Corona chính là tiến hóa. Trong lúc các nước giàu bận rộn tiêm vắc xin và những nước nghèo vẫn tiếp tục bị gạt ngoài lề, SARS-CoV-2 gần như được cho phép lây lan không kiểm soát ở phần đa số trong 7 tỉ người của hành tinh. Nói cách khác, siêu vi Corona từ ban đầu được trao cho vô số cơ hội để tiến hóa. Và các biến thể thường xuất hiện ở những nơi có số ca nhiễm cao.

Ngay từ đầu dịch, siêu vi đã luôn biến đổi. Toàn bộ, trừ một biến thể, gieo rắc làn sóng chết chóc trong năm 2021 đều xuất hiện từ năm 2020. Chúng có cơ hội phát triển trong nhiều tháng trước khi vắc xin được triển khai, theo báo New Scientist. Ðầu tiên là Beta, xuất hiện tại tỉnh Mũi Ðông của Nam Phi trong nửa cuối năm 2020. Beta có thể phần nào tránh thoát sự phòng vệ của hệ miễn dịch ở người và chịu trách nhiệm gây nên làn sóng lây nhiễm thứ hai. Tháng 1.2021, dịch do biến thể Beta đạt đỉnh tại khu vực. Biến thể này lan khắp toàn cầu nhưng không tạo nên các làn sóng dịch tại các nước này, có lẽ do những biến thể khác đã nhanh chóng chiếm lĩnh.

Tháng 12.2020, Anh lên tiếng báo động về Alpha, lần đầu tiên được ghi nhận ở hạt Kent tháng 9 năm đó. Biến thể Alpha xuất hiện một số đột biến mới, và tốc độ lây lan mạnh hơn. Ðến nay, giới khoa học vẫn chưa truy được nguồn phát sinh của nó, nhưng có lẽ Alpha tiến hóa nhiều tháng trong cơ thể một bệnh nhân mắc chứng suy giảm miễn dịch. Trong vài tháng đầu của năm 2021, Alpha tạo ra làn sóng dịch mạnh ở châu Âu, Bắc Mỹ và đa số khu vực còn lại của thế giới. Nam Mỹ thoát được làn sóng này, nhưng thay vào đó lại phải đối phó Gamma. Biến thể này được cho là đã ra đời ở Brazil từ cuối năm 2020.

“Hung thần” Delta

Ðến tháng 4.2021, Ấn Ðộ “trúng đòn” nặng nề từ làn sóng lây nhiễm mới. Lần này là Delta, được phát hiện đầu tiên vào tháng 10.2020. Trong nhiều tuần, các bệnh viện bị quá tải, những giàn thiêu dã chiến được dựng ở các bãi giữ xe, những nấm mồ cạn bên hai bờ sông Hằng mọc lên như nấm. Ấn Ðộ trải qua thời kỳ vô cùng đen tối khi dịch đạt đỉnh.

Các nhà khoa học nhanh chóng xác định được năng lực lây lan của Delta thậm chí còn vượt xa Alpha, trong khi năng lực đột phá hàng rào hệ miễn dịch cũng cao hơn. Làn sóng Delta lan khắp thế giới, chiếm lĩnh các ca mắc mới ở Bắc Mỹ và châu Âu, trong khi lan tỏa ở mức độ thấp hơn tại những phần còn lại của thế giới. Nhờ vắc xin và các biện pháp phòng dịch, làn sóng này suy giảm tại một số khu vực. Tuy nhiên, trong bối cảnh mùa đông đến, dịch bắt đầu quay lại tại các nước ôn đới.

Trong quá trình lây lan, Delta lấn át toàn bộ những biến thể khác. Chẳng hạn, Zeta từng là “biến thể gây quan tâm” và lây nhiễm một số trường hợp ở Nam Mỹ trước khi lan sang ít nhất 44 quốc gia. Tuy nhiên, đến tháng 10.2021, các nước không phát hiện bất kỳ ca nào do Zeta, giống như thể nó hoàn toàn biến mất. Sau một thời gian, Delta được cho là đã đẩy toàn bộ các biến thể khác đến bờ vực “tuyệt chủng”, và các biến thể mới đều sẽ xuất phát từ Delta. Và một lần nữa, SARS-CoV-2 tiếp tục gây ngạc nhiên.

Omicron bất ngờ xuất hiện ở Nam Phi và được các nhà khoa học nước này báo cáo lên Tổ chức Y tế Thế giới vào cuối tháng 11.2021. Chỉ mất một tháng, Omicron lan đến ít nhất 108 quốc gia và vùng lãnh thổ. Các nước phải quay lại cảnh đóng cửa biên giới trước khi năm 2022 kịp đến. Hiện thế giới chính thức có hai làn sóng dịch diễn ra song song, với số ca nhiễm cho Delta vẫn tiếp tục cao trong lúc Omicron lây lan ở tốc độ chóng mặt. Ðến nay vẫn chưa rõ độc lực của biến thể mới; và liệu Omicron đủ sức thay thế Delta hoặc cả hai biến thể tiếp tục làm lan tràn dịch bệnh ở toàn cầu, và kế đến là tạo điều kiện cho các biến thể khác xuất hiện hay không. 

GIANG VÔ YÊN