Sao lại “nhốt’’ nhà cao tầng ở trung tâm Ðà Lạt ?

Một đồ án quy hoạch chi tiết khu trung tâm Hòa Bình của Ðà Lạt vừa được tỉnh Lâm Ðồng công bố và giới thiệu rộng rãi cho công chúng, khiến không ít người dân và các nhà chuyên môn băn khoăn, cộng đồng mạng dậy sóng vì lo sợ không gian, kiến trúc thành phố sương mù bị phá vỡ.

Có thể khẳng định, chức năng của đô thị Ðà Lạt ngay từ đầu thành lập là dùng làm nơi nghỉ dưỡng và nó vẫn giữ vai trò như như vậy trong hơn 120 năm qua. Từ đầu thế kỷ XX, sở dĩ người Pháp quyết định chọn Ðà Lạt để xây dựng một thành phố nghỉ dưỡng có khí hậu tương tự châu Âu tại Ðông Dương là vì nó có những ưu điểm vượt trội so với một số nơi khác như Tam Ðảo, Bạch Mã, Bà Nà…, như diện tích đủ để kiến thiết trở thành một đô thị, vị trí thuận lợi về mặt chiến lược để phát triển giao thông... Trải  qua hơn một thế kỷ hình thành, Ðà Lạt cũng đã mang trên mình rất nhiều đồ án quy hoạch qua từng thời kỳ, nhưng tuyệt nhiên những kiến trúc ban đầu luôn được tận dụng và gìn giữ tối đa, nhất là lợi dụng địa hình đồi núi, rừng thông... để nương theo các dự án mới. Chẳng hạn, Ðà Lạt vốn dĩ không có sông lớn hay hồ tự nhiên nhưng từ những con suối nhỏ chảy quanh hàng trăm quả đồi, các nhà quy hoạch đã tạo ra một chuỗi hồ nước nhân tạo, đến nay vẫn  còn hơn 10 hồ. Những hồ nước này ngoài việc tạo cảnh quan thêm  thơ mộng bên những đồi thông và những con đường uốn lượn thì còn có chức năng rất quan trọng là cung cấp nguồn nước sinh hoạt cho cư dân.

Nhà thờ Con Gà

Ðà Lạt được nhiều người yêu mến và đặt cho những cái tên rất quyến rũ, mỹ miều dựa trên tính tả thực như “thành phố ngàn thông’’, “thành phố ngàn hoa’’ hay “thành phố sương mù’’. Giới kiến trúc thì ví Ðà Lạt như là một bảo tàng kiến trúc Pháp vì từng có trên 1500 biệt thự mang kiều dáng của các vùng miền của nước Pháp. Ngoài ra, những lối kiến trúc này kết hợp với văn hóa bản địa và những mẫu nhà truyền thống Việt Nam còn tạo nên một dạng kiến trúc riêng của Ðà Lạt, hạn chế tối đa nhà cao tầng, các đồ án quy hoạch Ðà Lạt trước đây đều rất trân trọng địa hình tự nhiên, hơn nữa, do vốn dĩ được quy hoạch làm trung tâm nghỉ dưỡng nên dân số được dự tính ban đầu chỉ giới hạn 150.000 người. Tiếc là nét kiến trúc độc đáo đó đang bị mất dần do quá trình đô thị hóa quá nhanh, dân về đây sinh sống ngày một đông, số khách sạn quy mô nhỏ hay cơ sở lưu trú được cải tạo từ những căn hộ của cư dân Ðà Lạt hiện nay rất nhiều, tạo thành những khu nhà ống rất ngột ngạt và không phù hợp với không gian Ðà Lạt.

Sẽ là thiếu sót khi nói về kiến trúc của  Ðà Lạt mà không nhắc tới các công trình tôn giáo, đặc biệt là Công giáo. Người Pháp khi tiến hành xây dựng một đô thị thì công trình mang tính nhận diện và làm điểm nhấn thường là một nhà thờ Công giáo, và gần đó là nhà bưu điện, ngân hàng…, sau đó mới tới trung tâm hành chính, nhà hát. Ngày nay chúng ta còn thấy rất rõ dấu  ấn đó tại Ðà Lạt hay Sài Gòn và một số nơi khác ở Việt Nam. Ðà Lạt ngay từ đầu được chia thành 2 phân khu rõ ràng là khu người Việt và khu người Pháp, các dinh thự lớn của Pháp ở Ðà Lạt luôn nằm ở vị trí cao, rất đắc địa, được bao phủ bởi rừng thông và độ cao công trình vừa phải, không quá ngọn cây thông như các Dinh 1-2-3, Dinh tỉnh trưởng... Một số công trình cũng được bố trí tương tự như Dòng Chúa Cứu Thế, Giáo Hoàng Học Viện…

Mô hình khu vực trung tâm trong đề án quy hoạch

Là một người sinh ra và lớn lên ở Ðà Lạt, chứng kiến sự thay đổi này từng năm, từng ngày của thành phố này, đôi lần tôi cũng cảm thấy nhói lòng khi một mảng ký ức hay hình ảnh quen thuộc nào đó “bỗng dưng mất đi”. Thỉnh thoảng có dịp được tiếp một vài khách phương xa thì luôn có chung những câu cảm thán là sao Ðà Lạt lúc này đông đúc thế, kiến trúc nhà cửa thì như muốn “nổi loạn’’, “hồn” đã mất đi quá nhiều... Nhận xét đó hoàn toàn đúng, nhưng tôi vẫn giải thích với họ rằng : Ðà Lạt vẫn có quyền to lớn hơn và nó cũng phải già đi theo tuổi tác. Gần 70 năm trước, ông bà cụ nhà tôi đến lập nghiệp ở Ðà Lạt, lúc đó chỉ có 2 người mà nay đại gia đình tôi đã gần 50 người, chưa nói tới làn sóng tăng dân số cơ học khách quan của từng giai đoạn… Nhưng đó chỉ mới là yếu tố dân số, còn kiến trúc thì khó bảo là vì lý do khách quan, vì nó liên quan đến công tác quản lý quy hoạch.

Áp lực khu trung tâm Hòa Bình Ðà Lạt bấy lâu đã là rất lớn vì diện tích quá nhỏ so với sự phát triển của Ðà Lạt ngày nay. Ðồ án quy hoạch khu trung tâm Ðà Lạt mới công bố có diện tích 30 ha. Ðiều đáng nói là khu vực này lâu nay đã xuất hiện những ngôi nhà cao tầng khiến không gian ngột ngạt, và khổ nỗi, càng cao tầng thì càng nhiều người tập trung thông qua các dịnh vụ, tiện ích… Do đó, đồ án quy hoạch khu Hòa Bình được chính quyền địa phương kỳ vọng là tiền đề để cải tạo chỉnh trang và phát triển đô thị với hạ tầng giao thông chất lượng cao, xây dựng các công trình kiến trúc đặc trưng, hài hòa cảnh quan khu vực, là điểm đến của khách tham quan du lịch trong nước và quốc tế. Vẫn biết, chỉnh trang là hoàn toàn cần thiết nhưng khi tận mắt thấy những bản quy hoạch mới công bố thì nhiều người dân và cả giới chuyên môn đều lo lắng vì kiến trúc rất xa lạ với Ðà Lạt, gần như đập bỏ hoàn toàn cái cũ để làm nên cái mới. Theo đó, rạp hát Hòa Bình sẽ bị đập bỏ nhường chỗ cho hai khối nhà cao 3-5 tầng bằng kính; Dinh tỉnh trưởng cũ tọa lạc trên đỉnh đồi cao sau chợ Ðà Lạt sẽ di dời nguyên trạng sang một bên, dành đất cho khu thương mại và dịch vụ cao cấp mà điểm nhấn là tòa nhà 10 tầng ngay giữa đỉnh đồi, với mái của tòa nhà được cách điệu vòm tròn dạng tân cổ điển nhưng trông khá giống những chiếc vỏ sò. Cần nói thêm rằng, khu đồi Dinh này đang giữ được rừng thông nguyên thủy, hiện như là lá phổi cho khu trung tâm, nếu băm nát để xây dựng và xẻ núi mở đường thì thật sự là tiếc nuối cho một Ðà Lạt đang ngày càng bớt mộng mơ. Bản thân Dinh tỉnh trưởng cũng là một công trình mang đậm dấu ấn kiến trúc Pháp và có những giá trị nhất định.

Dinh tỉnh trưởng

Không phải là một người duy ý chí nên vẫn xác định, để hướng tới một đô thị hiện đại, Ðà Lạt cũng cần những công trình phức hợp đa năng, nhưng nên chăng đưa chúng ra khỏi khu xung quanh chợ hiện hữu, tạo ra những mảng kiến trúc mới, vì khu trung tâm hiện mật độ xây dựng đã quá nhiều, hơn nữa ở đây có những công trình tiêu biểu cần được bảo tồn vì đã đi vào thơ nhạc và ký ức của nhiều người, như chợ Ðà Lạt và những dãy phố với nét kiến trúc rất đặc trưng. Quỹ đất để xây dựng trong bán kính 5-7 cây số của Ðà Lạt còn khá dồi dào, đơn cử như hướng Ðông Bắc của Ðà Lạt thuộc các phường 8,9,11,12 địa hình khá bằng phẳng, dân cư cũng tương đối lớn.

Với gần 300 ngàn cư dân và trên 6 triệu khách du lịch mỗi năm như hiện nay, Ðà Lạt cần phải có bước tính dài hơi và căn cơ, ngay từ bây giờ.

Lê Quốc Dũng