Bõ ơi, vú ơi...

Có người sống đạo hạnh cả đời mà chỉ có một hai người bạn đến cậy nhờ làm cha/mẹ đỡ đầu cho con trẻ. Có người đi đâu cũng đụng phải con đỡ đầu, đến khi nhắm mắt, cả đám con đỡ đầu ở đâu tụ về ngồi kín hai ba mâm rôm rả nhận “cha/mẹ phần hồn”, nhận mặt anh em của nhau...

Cái sự trở thành bõ, vú (cha mẹ đỡ đầu, godparent) của một ai đó trong cuộc đời này kể cũng là một kiểu nhân duyên lạ lùng. Nói đúng hơn theo ngôn ngữ nhà đạo, là một sự an bài, Thánh ý của Chúa, chứ làm sao con người tính toán cho được. Việc sinh ra, trở thành con đỡ đầu của một ông bõ bà vú nào đó trong ngày lễ Rửa tội của thuở sơ sinh, ta đâu có được chọn được, như chính việc mỗi người không thể chọn song thân, gia đình, nơi chốn mình được sinh ra vậy.

Một đứa trẻ sinh ra trong gia đình Công giáo, nó được cha mẹ ruột chọn người đỡ đầu cho đời sống thiêng liêng ngay từ khi thân còn đỏ hỏn trong nôi. Ông bõ bà vú hiện diện bên nó hôm lễ Rửa tội. Trước cha xứ và cộng đoàn, họ ghi dấu thánh và hứa sẽ chăm lo việc phát triển đời sống đức tin cho nó về sau. Ngay khi đó, cuộc đời nó liền được xác lập một dự phóng tốt đẹp: ngoài cha mẹ ruột với quan hệ sinh thành, dưỡng dục, còn có một người cha/ mẹ tinh thần, dẫn dắt trong đời sống tâm linh, thế nên dân gian mới gọi nó là “con phần hồn” của người ấy và người ấy là “cha/ mẹ phần hồn” của nó.

Như vậy, lá chắn che chở cuộc đời một đứa con nhà đạo nhờ đó càng trở nên vững chắc. Rồi còn vững chắc hơn nữa, vào những năm tháng trưởng thành, khi nhận Bí tích Thêm Sức, người đó lại có thêm một ông bõ/ bà vú nữa gắn bó trong chiều kích đời sống thiêng liêng, đồng hành trong đoạn đời về sau báo trước sẽ nhiều gai góc.

Khi có con thơ chuẩn bị đến nhà thờ làm phép Rửa tội, việc đầu tiên, quan trọng nhất mà các cha mẹ Công giáo cần chuẩn bị là sẽ tìm trong số những bạn bè thân hữu, xóm giềng - đôi khi là cả trong dòng họ - những người mà họ cho là đạo đức về đạo và đời (giáo luật gọi đây là người “có đời sống xứng hợp với đời sống đức tin và nhiệm vụ phải đảm nhận”) để mời làm người đỡ đầu cho con cái mình.

Mối quan hệ giữa cha mẹ ruột và cha mẹ tinh thần đã được ngầm kiến tạo qua một nhịp cầu trách nhiệm với đứa con. Một người may mắn làm vú/ bõ đỡ đầu cho nhiều “đứa con phần hồn” thì cũng sẽ có một gia đình thiêng liêng, nơi những đứa con mình đỡ đầu gọi nhau là anh em, tìm thấy nhau, thương yêu nhau vì chúng có một cha/ mẹ dù không ruột thịt nhưng đầy yêu thương. Rồi đến lượt các ông bõ, bà vú của một đứa con đỡ đầu (cha mẹ đỡ đầu Rửa tội và cha mẹ đỡ đầu Thêm sức) cũng có thể nhận nhau là bạn bè thân hữu của nhau. Đứa con tinh thần chung sẽ là trung tâm để mở rộng quanh họ những mối quan hệ hứa hẹn tốt lành trong một cộng đồng tôn giáo liên đới.

Thông qua câu chuyện tìm cha mẹ đỡ đầu cho con, ta thấy rõ một phần văn hóa gia đình trong cộng đồng đời sống cộng đồng Công giáo. Những mối dây liên kết vô hình nhưng bền chặt được tạo thành, nơi đó, cứ hình dung các cá nhân, gia đình sẽ nối lại với nhau trong một nhân quần bằng hữu tương giao với sợi dây quan hệ vừa thực tế vừa hướng thượng.

Ngày tết, cha mẹ Công giáo sẽ nhắc con mình nhớ đi mừng tuổi vú bõ. Vú bõ thì đáp lại bằng việc thăm nom hỏi han gia đình con đỡ đầu, thăm hỏi việc học hành không chỉ của đứa con mình đỡ đầu mà cả những anh em ruột thịt của nó. Thế nên mới có chuyện có khi làm bõ/ vú của một đứa trong nhà mà những đứa khác - anh em ruột thịt của nó - cũng “gọi ké” bõ/ vú ngọt xớt. Những dịp trọng đại của một người Công giáo, từ chuyện thi cử đỗ đạt, chuyện lấy vợ gả chồng,... thì bên cạnh sự hiện diện của cha mẹ ruột còn luôn có ông bõ bà vú. Ngoài ra, khi gia đình ông bõ bà vú có lễ lạt, tang chế hay tiệc tùng hoan hỉ thì đứa con đỡ đầu cũng sẽ xuất hiện bên cạnh những đứa con ruột thịt của họ. Có một sự lan tỏa tương quan thân mật trong phong tục tôn giáo, hài hòa những giá trị phần hồn và phần xác, phần thế tục và phần thiêng liêng.

Trong đời sống, nếu dân gian có đúc kết rằng, “Sinh con rồi mới sinh cha/ Sinh cháu giữ nhà rồi mới sinh ông” để nói về việc người lớn chỉ chính danh, đi vào bản chất vai trò, cương vị của mình khi ý thức tương quan trách nhiệm nêu gương cho hậu duệ, thì trong cuộc sống tâm linh cũng vậy. Nhiều người cha mẹ đỡ đầu đã tự mình điều chỉnh, tiết chế, hoàn thiện phẩm giá cá nhân tốt hơn, sống cao đẹp hơn để nêu gương mẫu đức hạnh khi họ có một đứa con đỡ đầu. Vì vậy, đến lúc đó, đứa con đỡ đầu trở thành một động lực thực sự hướng họ đến sự chiêm niệm và thực hành đạo đức Kitô giáo trong đời sống thế tục. Điều này có thể ví quan trọng như chính sự hy sinh để dưỡng dục con cái của đấng sinh thành vậy.

Nhưng đó là trên lý thuyết; có thể phần nào đúng trong các cộng đồng xứ đạo còn giữ nhiều “tập quán” nền nếp truyền thống. Càng về sau này, trong xã hội công nghiệp, đặc biệt trong các thành phố hiện đại, đời sống người Công giáo phải hòa vào trong một nhân quần quá rộng lớn, việc chọn cha mẹ đỡ đầu cho con thường trở nên đơn giản hơn. Đôi khi đơn thần là chỉ lấy một cái tên thánh là xong. Chính vậy mà có thể một người đang làm cha, mẹ đỡ đầu cho hàng tá con phần hồn nhưng... không từng biết mặt đứa nào, có đứa còn chưa từng gặp. Còn bọn trẻ, có khi không có hình dung nào về “người cha, người mẹ phần hồn” của mình. Con đường trưởng thành trong đời sống đức tin vì thế thiếu đi một lá chắn hết quan trọng. Sự gắn bó, tương giao đời sống đức tin trong bối cảnh hiện đại cũng chịu nhiều “giãn cách” nhất định, khiến cha mẹ đỡ đầu và “con cái phần hồn” không thật gắn bó như trước đây. Từ đó, trách nhiệm nêu gương, hướng đạo của những ông bõ bà vú cũng không như trong xã hội Công giáo truyền thống.

Trong nhiều gia đình hiện đại, cha mẹ cũng không còn giữ thói quen nhắc nhở với con cái về sự hiện diện trong đời của cha mẹ đỡ đầu để khi gặp các vướng mắc, chao đảo trong đời sống thế tục lẫn đời sống đức tin, con cái họ biết tìm đến như một bóng mát nương náu, chữa lành và được hướng đạo. Con người đương đại là những cá thể hướng đến sự độc lập, tự quyết trong hạnh phúc lẫn khổ đau, trong niềm tin lẫn khủng hoảng tâm linh. Việc tìm vú bõ đỡ đầu cho con cái trong lễ Rửa tội, lễ Thêm sức hay xa hơn, là đi tìm một vị đỡ đầu trong nghi thức Rửa tội cho các Tân tòng có khi chỉ dừng lại ở những thủ tục cần thiết, không còn kỳ vọng vào sự xứng hợp và trách nhiệm về sau đối với một con người đức-tin-độc-lập nữa. Vì vậy, ông bõ bà vú trong nhiều trường hợp đã trở nên vô hình trong đời sống của đứa “con phần hồn” của họ.

Có chăng, còn một con đường để tìm đến sự tương thông trong mối quan hệ này, mà những “cha mẹ phần hồn” có thể thực hành trong xã hội hiện đại để thực thi trách nhiệm của mình, ấy là dâng lời cầu nguyện cho những đứa con thiêng liêng của họ và ngược lại, lời cầu nguyện của những “đứa con phần hồn” khi nghĩ đến cha mẹ thiêng liêng sẽ là một mối dây gắn kết sâu xa, giữ lại một tương quan tốt lành trong lối sống văn hóa Công giáo hiện đại. Sự hướng dẫn và ơn được hướng dẫn sẽ đến qua lời nguyện cầu của những người chung huyết-thống-tâm-linh, dưới ánh sáng và gương lành của vị thánh bổn mạng.

Nhưng những ai từng sống qua một truyền thống hài hòa, sẽ vẫn thấy hạnh phúc biết mấy khi ở đâu đó trong những xứ đạo nơi thôn quê ngày nay, ta vẫn nghe trẻ con thân thương gọi cha mẹ đỡ đầu của chúng là “Vú ơi! Bõ ơi!” như là gọi cha mẹ chúng mỗi ngày trong gia đình!

Tùy bút của NGUYỄN VĨNH NGUYÊN

[Trích từ bản thảo Ngang qua Vườn Cây Dầu]