Chữ và nghĩa: Dể duôi

1. Giáo sĩ Alexandre de Rhodes (1591-1660) soạn Phép Giảng Tám Ngày, song ngữ Latin và tiếng Việt đối chiếu (chia làm hai cột), xuất bản tại Rô-ma, nước Ý năm 1651. Trong “Ngày thứ bốn” (trang 127), Giáo sĩ Đắc Lộ viết: “Vì chưng ta thấy nhều [nhiều] người lành nên thánh, khó khan [khăn], chịu khốn, chịu khó, [bị] người ta dể duôi cho đến già cả” ... (xem ảnh đính kèm).

Vậy, đây chính là cuốn sách chữ quốc ngữ đầu tiên của Việt Nam đã ghi nhận hai chữ “dể duôi” (dấu hỏi).

2. Cuốn tự vị (tự điển) Việt - Pháp đầu tiên (?) ghi nhận và giải thích hai chữ “dể duôi” là của giáo sĩ J.M.J., nhan đề Tự Vị An Nam - Pha Lang Sa. Dictionnaire annamite-français (Tân Định: Imprimerie de la Mission, 1877). Thật vậy, ở trang 191 (xem ảnh đính kèm), giảng nghĩa như sau:

DỂ. Mépriser, A. - duôi, - ngươi, Khinh -. Mépriser, faire peu de cas de..., mésestimer, A.

Nghĩa là:

DỂ. Khinh miệt, coi thường, động từ chủ động (verbe actif). [Thí dụ:] Dể duôi, Dể ngươi, Khinh dể. Khinh miệt, coi thường, đánh giá thấp, động từ chủ động.

3. Đại Nam Quấc Âm Tự Vị, Tome I (Sài Gòn: Imprimerie Rey, Curiol & Cie., 1895), của Huình Tịnh Paulus Của (và một nhóm cộng tác viên), là cuốn tự vị tiếng Việt đầu tiên do người Việt biên soạn.

Ở trang 228, Paulus Của ghi nhận mục từ Dể và mượn chữ 易 (dị) nghĩa là dễ dàng để làm chữ nôm. Ông giảng “Dể” là “Khi bạc, không coi ai ra cái gì”. Ông cho thêm ba từ đồng nghĩa: “Dể duôi; Dể ngươi; Khinh dể”.

4. Chưa thấy từ điển nào ghi nhận riêng lẻ chữ “duôi” như một mục từ, ngoại trừ Đại Nam Quấc Âm Tự Vị, Tome I.

Ở trang 251, để ghi chữ nôm cho “duôi”, Paulus Của mượn chữ 唯 (duy) nghĩa là chỉ có, và giảng như sau:

唯 Duôi. [chữ nôm] Doi theo, dõi theo.

Duôi theo. id. [như trên]

Duôi duôi. Qua vậy, dừa theo. [Thí dụ:] Thầy nói duôi duôi, nó không sợ.

Dể duôi. Khinh dể.

Ghi chú: Ở trang 247, Paulus Của giảng “dừa theo” là “nương theo; thuận theo; coi tình ý mà theo”. Như thế, ông ghi sai chánh tả; lẽ ra là “vừa”, không phải “dừa”.

5. Paulus Của mượn hai chữ Nho易唯 để ghi chữ nôm “dể duôi” thì đúng y như Nguyễn Trãi (1380-1442). Thật vậy, Ức Trai Nguyễn Trãi sáng tác “Bảo Kính Cảnh Giới” 寶鏡警戒 (Gương Báu Răn Mình) gồm sáu mươi mốt bài thơ chữ nôm thất ngôn bát cú; trong đó, câu 5 của bài 53 viết là: “Bạn tác dể duôi đà phải chịu.” 伴索易唯它沛召 (Đã phải chịu sự coi thường của bạn cùng trang lứa.) Ở đây, Ức Trai mượn hai chữ Nho 易唯 (dị duy) để ghi chữ nôm “dể duôi”; trong đó, “dị” là dễ, dễ dãi, dễ dàng (dấu ngã); “duy” là chỉ, như “duy nhất” 唯一 (chỉ có một).

Với mục đích để Lời Chúa được loan truyền và thông tin Giáo hội được lan tỏa, tòa soạn sẵn lòng để các tổ chức và cá nhân sử dụng lại tin bài đã đăng trên báo giấy và báo mạng cgvdt.vn của mình.

Tuy nhiên, vì đức công bằng và sự bác ái, xin quý vị vui lòng ghi đầy đủ nguồn như sau: “Theo Báo Công giáo và Dân tộc, website: cgvdt.vn”.

Ngoài ra, nếu chia sẻ bài lên mạng xã hội (Facebook, Twitter…), đề nghị dùng đường dẫn gốc trên website của Công giáo và Dân tộc. -->

Từ khoá: