Ghé thăm làng bánh đa trăm tuổi

Đi Sở Kiện ngang thị trấn Kiện Khê - huyện Thanh Liêm - tỉnh Hà Nam, khách thập phương sẽ không khỏi thú vị với cảnh tượng trước sân nhà, trên nhiều con đường được bao phủ bởi những mảng màu trắng, tạo nên một bức tranh bình yên nơi vùng quê. Những hàng bánh đa trải đều tít tắp, nhuộm đầy nắng là sản phẩm từ chính đôi bàn tay của bà con Công giáo nơi đây. Từ lâu, nghề làm bánh đa là kế sinh nhai đối với nhiều người, ở đó họ gởi gắm tâm huyết nhằm tạo nên những sản phẩm thơm ngon, chất lượng…

Bức tranh bình yên nơi làng nghề Sở Kiện

Làng bánh đa Sở Kiện thuộc vào dạng tuổi đời “xưa nay hiếm”, vì những chiếc bánh tròn, trắng tinh kia đã hiện diện ở đây cả thế kỷ. Tiếp chúng tôi trong gian nhà cổ, rong rêu bám trên tường, được gợi nhắc, ông Nguyễn Tương Phùng có dịp hồi tưởng lại một thời tuổi trẻ trôi qua cách đây mấy mươi năm. Ông cho hay, dù không biết chính xác thời điểm chiếc bánh đa xuất hiện ở Sở Kiện nhưng ước chừng đã tồn tại trên dưới trăm năm nay: “Nhớ ngày còn nhỏ, cha mẹ vẫn thường cho tiền để chúng tôi đi mua bánh của mấy người trong xóm về ăn, vậy mà tới nay cả hai vợ chồng đều đã gần 80 tuổi”.

Trong một thời gian dài, như để lưu giữ lại nghề truyền thống của cha ông, các gia đình vẫn làm nhưng chỉ duy trì với số lượng nhỏ, chủ yếu để dùng trong nhà hay bỏ mối cho các tiệm ăn. Bởi lẽ, ngoài miền Bắc có khá nhiều nơi làm bánh đa, trong khi do không có thương hiệu nên ít người biết tới. Năm 2008, khi Sở Kiện được nâng thành Trung tâm hành hương kính các Thánh Tử Đạo Việt Nam, và sau đó, năm 2010, Tòa Thánh với sắc lệnh của Thánh Bộ Phụng tự đã nâng nhà thờ Sở Kiện thành Tiểu Vương Cung Thánh Đường thứ 4 tại Việt Nam, dòng người hành hương đổ về nơi đây ngày một đông đã biến vùng quê trở nên nhộn nhịp. Và khách trước khi ra về, không quên chọn mua những thứ làm quà, trong đó bánh đa được xem như một đặc sản nổi trội. “Mọi người vẫn hay kháo nhau, đến đây mà chưa ăn bánh đa thì chưa phải về Sở Kiện”, chị Hoàng Thanh Tú, người hành hương đến từ Hà Nội tươi cười. Như một bước chuyển mình, chiếc bánh đa Sở Kiện từ đó len lỏi, hiện diện trên bàn ăn của nhiều gia đình ở nhiều vùng miền.

Khi được biết đến nhiều hơn thì nghề làm bánh phát triển, các gia đình dần mở rộng quy mô. Từ việc chỉ làm nhỏ lẻ với số lượng trăm chiếc mỗi ngày, vài năm trở lại, nhiều gia đình đã tăng công suất lên gấp nhiều lần, hình thành nên cả cơ sở và có thương hiệu đi kèm. Nhiều người ngày trước xem đây chỉ là nghề kiếm thêm thì nay cũng đầu tư cả dây chuyền, biến chúng trở thành nghề thu nhập chính cho cả nhà. Như gia đình chị Trần Thị Thanh từ chỉ làm thêm lúc nhàn rỗi, nay đã phát triển thành cơ sở.

Để có thể cho ra lò những phên bánh đa, người làm phải thức dậy từ lúc 3 giờ sáng để xay bột, tráng bánh; đó là chưa kể việc ngâm gạo, chuẩn bị nhân phải thực hiện tối hôm trước. Chiếc bánh đa được hình thành hoàn hảo chủ yếu nằm ở khâu nguyên liệu và công đoạn tráng bánh. Các nguyên liệu mà người dân chọn đều là nông sản dễ kiếm nhưng sạch sẽ, không bị mốc hay sâu bệnh. Cụ thể, gạo làm bánh phải là gạo tẻ, mua ở nơi uy tín, thân quen. Gạo chọn loại chất lượng, được sàng lọc hết bụi bẩn, sau đó cho vào máy xay và tạo nên thứ bột trắng muốt, mịn màng. Các loại phụ gia khác như vừng, lạc để rải lên bề mặt cũng đều được tuyển chọn kỹ lưỡng.

Công đoạn tráng bánh đòi hỏi kỹ thuật khéo léo của người làm nghề

Khâu quan trọng nữa là tráng bánh, đòi hỏi người thợ có kỹ thuật vì phải tráng nhẹ tay, bánh phẳng, rải đều phụ gia. Với bàn tay khéo và đều nhịp, mỗi ngày một người có thể cho ra lòhàng trăm chiếc bánh tráng đều nhau về cả kích thước lẫn độ dày, sau đó cẩn thận lấy chúng ra khỏi nồi hơi và trải đều ra phên. Khi tia nắng của một ngày mới còn chưa le lói thì những phên bánh đa đã tráng xong, đưa ra khỏi lò vẫn còn nghi ngút khói, được mọi người vác, bưng bê, số khác chở bằng xe ra phơi trắng trên những con đường xóm ngõ. Bánh đem phơi hai lần cho khô. Việc này tưởng chừng đơn giản nhưng xem ra lại khá khó khăn và phức tạp, đòi hỏi người phơi cần có kinh nghiệm về nhiệt độ, độ ẩm của tiết trời để bánh khô vừa đủ, nếu không dễ bị nứt, mất chất lượng. Sau cùng là quạt nướng bánh trên bếp than hồng. Để có những chiếc bánh nở đầy đặn, không méo mó hay cháy sém, cũng cần có đôi tay thoăn thoắt, khéo léo.

Trước kia, người dân chủ yếu làm bánh bằng tay, bột được xay bằng cối thủ công, tráng trên nồi đồng đun củi, nhưng những năm gần đây, máy tráng thay thế đã phần nào giúp họ đỡ vất vả hơn và năng suất cũng tăng theo. Người làm bánh Sở Kiện cũng đặt nặng vấn đề an toàn thực phẩm để giữ uy tín cho sản phẩm, tạo thương hiệu và chỗ đứng vững chắc trên thị trường nên họ rất kỹ lưỡng, toàn bộ dụng cụ tham gia vào quá trình tạo bánh đều được vệ sinh sạch sẽ trước, sau khi làm.

Nướng bánh trên bếp than hồng

Những chiếc bánh đa nướng của làng Sở Kiện nở phồng to, vàng bóng, khi ăn có cảm giác giòn tan với vị thơm của vừng, pha chút ngậy ngậy của lạc, nhai lâu trong miệng để lại vị ngọt thanh tự nhiên của bột gạo… Thật khó để có thể diễn tả hết hương vị. Thưởng thức món quà quê dân dã, bình dị này là trải nghiệm một phần văn hóa ẩm thực truyền thống mỗi khi ai có dịp đến với Trung tâm hành hương. Bánh đa Sở Kiện vì thế trở thành một đặc sản, một món quà không thể thiếu đối với du khách phương xa.

VÕ QUỚI