Nếu là người thân quen với Ðức cha GB.Bùi Tuần, hoặc ai có dịp trao đổi với các thầy, các chú giúp ngài ở Tòa Giám mục Long Xuyên, sẽ đã từng nghe kể về thói quen của Ðức cha là đi ngủ rất sớm và thường thức giấc lúc 1-2 giờ sáng để dâng lễ, suy niệm rồi viết lách. Nói vui như cách của một số cha trước đây từng làm việc với ngài thì, từ thời khắc đất trời mới chuyển qua ngày mới, Ðức cha Gioan đã bắt đầu hành trình “Thao Thức” “Nói Với Chính Mình” (*)…
Những người kề cận đều chung nhận xét rằng Đức cha ngủ rất ít và dồn nhiều tâm sức cho ngòi bút, hiểu theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, vì thực sự những phím trên chiếc máy tính kia quá xa lạ với một người thích đơn giản và đã sống qua gần một thế kỷ như ngài. Trong căn phòng nhỏ, gần giường ngủ của mình, Đức cha có một chiếc ghế dựa gắn thêm tấm gỗ nhỏ, lật lên sẽ thành mặt bàn có thể kéo ra, đẩy vào. Nếu không được giới thiệu, sẽ khó đoán được đó là “nơi làm việc” của một người rất nổi tiếng. Việc này thật thú vị nên nhà báo Khổng Thành Ngọc từng có một bài báo nhan đề “Từ bàn viết của một cụ già” đăng ở CGvDT nhiều năm trước.
Mấy ngày xuống thường trực đưa tin ở tang lễ của Đức cha theo sự phân công của Tòa soạn, tôi vẫn hay đứng ở cổng vào khu nhà cấp 4 mà Đức cha cố đã gắn bó khá dài, nhắm mắt mường tượng mỗi ngày, sau khoảng sân nhỏ với những cây mai tứ quý sần sùi ấy, trong dãy hành lang màu vàng kem là căn phòng nhỏ với bóng dáng một người ngồi miệt mài suy niệm, trăn trở, viết ra… Nhiều năm rồi Đức cha ít rời không gian sống của mình, ít rời chiếc ghế có tấm gỗ đã sờn mòn do thời gian, và do cả những xấp giấy di chuyển thường xuyên trên đó, ngày này qua ngày khác, chục năm này qua chục năm kia... Đức cha đã đưa Tin Mừng vào đời bằng tri thức, bằng ngòi bút nhạy bén, có chiều sâu. Thống kê sơ bộ số lượng bài viết của ngài từng đăng báo hoặc in sách, đếm được có khoảng 2000 bài, với tổng số trên dưới 2 triệu con chữ. Một kho tàng quá đồ sộ, một kỷ lục hiếm thấy ở câu chuyện viết lách. Bản thân Đức cha cũng từng chia sẻ là không thể nhớ đã viết bao nhiêu bài, in bao nhiêu sách vở, chữ nghĩa…
Nói về cách viết, ngoài vốn học uyên bác, Đức cha cũng có cách làm việc được xem là rất đặc biệt: cẩn thận, tỉ mỉ và trách nhiệm đến từng con chữ mình viết ra. Các linh mục, tu sĩ từng có thời gian sống gần ngài nói rất ấn tượng về sự kỹ tính của Đức cha cố trong lúc soạn bài giảng hay viết báo, viết sách. Đức cha thường nhiều lần thay đổi cách chọn từ, cách dùng câu trong một bài viết, sau đó nhờ các thầy đánh máy, rồi lại sửa cho đến khi ưng ý nhất. Linh mục GB Trần Kim Tuyến (Quản nhiệm giáo họ biệt lập Thánh Tâm - GP Long Xuyên) dù đã hơn 20 năm rồi vẫn không quên những tháng ngày giúp việc cho Đức cha ở Tòa Giám mục, khi còn là một chủng sinh và là một trong những người vẫn được Đức cha “mượn tay” đánh máy. Cha Tuyến nói thói quen của anh em giúp ngài là sau khi đánh máy xong, phải lân la gần nơi ngài ngồi làm việc để… chờ lệnh sửa từ nào, chữ nào. Có khi một bài sửa cả 10 lần, mà mỗi lần chỉ 1-2 từ. Cha nhớ như in: “Đôi khi để phục vụ ý cho một câu, Đức cha sẽ viết tay hàng dọc một nhóm từ có nghĩa tương đồng để cân nhắc chọn từ nào. Ngài dường như luôn thuộc lòng chính bài mình vừa chấp bút, vì đã bỏ thời gian suy ngẫm kỹ càng…”. Cũng theo cha Tuyến, chính từ quan sát những thói quen trong viết lách của Đức cha mà bản thân học được nhiều thứ trong đời linh mục về sau, đó là nói hay viết phải có trách nhiệm, có suy nghĩ kỹ càng, và luôn thận trọng nhìn trước những tình huống hay sự suy diễn có thể xảy ra nơi người đọc, người nghe lời hay chữ của mình, từ đó sẽ có sự thấu đáo khi soạn hay giảng lễ…
Riêng tôi, câu chuyện về những chi tiết nhỏ trước khi cho ra đời một bài viết của Đức cố giám mục GB Bùi Tuần, đã có lời giải do đâu chúng ta đã có một giám mục nổi tiếng uyên bác như hôm nay, và cũng hình dung được ít nhiều rằng ẩn sau mỗi con chữ của ngài, luôn là sự thao thức đến cháy bỏng, nghiêm túc, tường tận vấn đề..., tạo nên tên tuổi một giám mục, một nhà tư tưởng, nhà văn hóa...
Nhiều người còn gọi Đức cố Giám mục GB Bùi Tuần là nhà báo, nhà văn, qua cách thể hiện ở nhiều tác phẩm đăng báo và xuất bản. Lúc sinh thời, nói về việc kinh nghiệm viết, Đức cha hay chia sẻ mình thích quan sát, phân tích, tổng hợp..., rồi gạn lọc, suy tư, sau đó mới chọn lựa viết ra điều cần nói, cần phân tích nhất - đúng là cách làm việc của một nhà báo. Là một người nghiên cứu triết nhiều năm ở một số nước châu Âu, có văn bằng tiến sĩ Triết, nên Đức cha có một lối viết riêng khó lẫn với các tác giả khác. Những tác phẩm nổi bật trong kho tàng chữ nghĩa ngài để lại cho hậu thế có thể kể đến là bộ sách Thao Thức, cuốn Giới Luật Yêu Thương, cuốn Nói Với Chính Mình. Riêng bộ Thao Thức in năm 2007 dày hơn 2.500 trang, gồm 5 tập: Mở lòng ta ra, Làm chứng cho Ðức Kitô, Hãy sang bờ bên kia, Ðịa chỉ mới của đức tin và Thách đố mới. Ngoài ba tựa trên, sẽ là thiếu sót nếu không kể đến những cuốn sách khác cũng được nhiều đón nhận, như Xây lại cuộc đời, Ơn Thiên triệu với Gia đình, Abba - Lạy Cha, Ơn Trở về, Kinh Lạy Nữ Vương đời tôi, Kinh Lạy Cha, Nói với Giáo dân, Hành trình Phục Sinh, Người Môn Đệ Đức Kitô, Những Tâm Tình Dấu Chỉ, Tâm sự đời linh mục, Tâm tình với linh mục, Khảo luận về nguồn gốc đau khổ của tình yêu, Triết học và Học Triết… Số lượng in phát hành của mỗi đầu sách nhiều ít tất nhiên có sự khác nhau, tùy thể loại và chủ đề, nhưng sự lan tỏa của những cuốn sách này qua các trang mạng xã hội thì chắc là ngài sẽ có thêm một kỷ lục khác nữa về lượng bạn đọc, cứ thử tra Google sẽ thấy.
Riêng với báo CGvDT, cho đến tận những tuần cuối đời, Đức cha vẫn đều đặn có bài đăng hằng tuần. Có một chi tiết thú vị là, chỉ chưa đầy 10 năm trở lại đây, Đức cha mới chọn cách nhờ các thầy chú giúp việc mail bài lên Tòa soạn, trong mail luôn gắn huy hiệu Giám mục của ngài; còn trước đó, ngay cả khi vi tính đã phổ biến, Đức cha vẫn chọn cách gởi Fax lên. Những bản Fax có hình huy hiệu Giám mục và chữ ký của Đức cha GB Bùi Tuần hiện lưu thành một tủ trong phòng lưu trữ của CGvDT.
Tạm biệt một cây bút, một học giả, người mà tên tuổi chắc chắn còn được nhắc đến dài lâu trong Giáo hội lẫn trong giới học thuật. Đức cha cố Gioan Baotixita có thể không nhớ hết các tác phẩm của mình, nhưng chúng ta thì sẽ không bao giờ quên ngài và di sản để lại.
----------
(*) Tên 2 trong số nhiều tựa sách của Đức cố giám mục GB Bùi Tuần
Minh Hải
Bình luận