Những nữ tu vẽ bản đồ sao

Ngoài những công tác mục vụ thường thấy ở các nữ tu thì bốn nữ tu dòng Maria Bambina còn được giao trọng trách bí mật khác là đóng góp cho kế hoạch thực hiện bản đồ hoàn chỉnh của bầu trời.

Thậm chí cho đến gần nay, những nữ tu không tên tuổi này chỉ được biết đến qua một bức ảnh trắng đen, xuất hiện trong bộ tu phục đang làm việc bên những chiếc kính viễn vọng đặc biệt và những quyển sổ ghi chép. Nhưng rồi thân thế của họ đã được hé lộ, tách dần khỏi sự quên lãng của thời gian nhờ công của linh mục Sabino Maffeo, trợ lý Giám đốc Đài Thiên văn Vatican. Cha đã vô tình phát hiện ra danh tánh của 4 nữ tu trên khi đang sắp xếp lại văn thư của Đài.

Đó là các nữ tu Emilia Ponzoni, Regina Colombo, Concetta Finardi và Luigia Panceri. Họ sinh vào cuối những năm 1800 và đến từ vùng Lombardy, phía bắc Milan. Các nữ tu được Đài Thiên văn Vatican chỉ định vào việc giúp lập bản đồ và danh mục gần nửa triệu ngôi sao.

Các nhà thiên văn học hàng đầu từ khắp nơi trên thế giới đã có một cuộc gặp gỡ tại thủ đô Paris của Pháp vào năm 1887 và năm 1889 với mục đích điều phối việc tạo ra một bản đồ toàn bộ bầu trời “Celestial Map” (Carte du Ciel) và một danh mục thiên văn (astrographic), nhằm phân loại và thiết lập một bản đồ của các vì sao. Cùng với 15 quốc gia, Vatican đã tham gia kế hoạch cực kỳ quy mô này sau khi được Đức Giáo hoàng Leo XII chấp thuận.

Cha Maffeo, một chuyên gia của Đài Thiên văn cho biết Đức Leo XII nhìn nhận sự tham gia của Tòa Thánh như là một cách để cho thế giới thấy rằng Giáo hội không chỉ quan tâm đến thần học và tôn giáo, mà luôn hỗ trợ và đồng hành với khoa học.

Nhưng dự án“Celestial Map” tại Đài Thiên văn Vatican bắt đầu gặp những khó khăn khi cha Denza qua đời vào năm 1894. Khi ấy, Đức Giáo Hoàng Piô X phát hiện ra giám đốc mới không hoàn thành công việc, ngài đã kêu gọi Đức Tổng Giám mục Pietro Maffi Pisa tổ chức lại các cơ quan thiên văn của Vatican và tìm kiếm một sự thay thế tốt nhất. Năm 1906, Đức cha Pisa đã tìm được người cần tìm là linh mục Dòng Tên John Hagen tại Đại học Georgetown, Washington DC, người đang chịu trách nhiệm quản lý đài quan sát của đại học này từ năm 1888 và được biết đến với nghiên cứu “Sự đa dạng của các vì sao”.

Mặc dù cha Hagen đã có kinh nghiệm sâu rộng về thiên văn học, nhưng ngài không bao giờ làm các loại phép đo và kỹ năng thống kê dữ liệu cho các cơ sở thiên văn khác. Cha Maffeo cho biết : “Cha Hagen đã tự đi đến châu Âu để xem cách họ làm và phát hiện trong một số trạm quan sát đã có nhiều phụ nữ đọc vị trí ngôi sao và viết chúng trong một cuốn sách có tọa độ chính xác”. Các nhà thiên văn học nói với cha Hagen rằng những phụ nữ trẻ làm việc rất siêng năng, tỉ mỉ. Tại Đài Thiên văn Hoàng gia ở Greenwich, họ thậm chí còn ví von những người phụ nữ ấy như “những chiếc máy tính” được trang bị đầy đủ các kỹ năng cần thiết để tính toán tọa độ theo công thức thiết lập.

Khi cha Hagen còn đang băn khoăn về vấn đề có thể thuê phụ nữ trẻ làm việc cho Vatican hay không, ngài bất chợt nghĩ đến các nữ tu và lập tức liên lạc với các chị ở dòng Maria Bambina. Và cũng thật trùng hợp, trong truyền thống Giáo hội Công giáo, những ngôi sao sáng thường được dùng làm biểu tượng với hình ảnh Đức Mẹ. Trong một lá thư đề nghị với Bề trên dòng Maria Bambina vào ngày 13.7.1909, Đức Tổng Giám mục Maffi nói ngài cần hai nữ tu có thị lực bình thường, kiên nhẫn và một chút hiểu biết liên quan đến cơ khí và toán học. Tuy nhiên, nhìn chung lúc ấy các nữ tu tỏ ra không nhiệt tình vì lo lắng về công việc này không có tính chất gắn kết với những hoạt động bác ái xã hội. Mẹ Bề trên Angela Ghezzi vốn là người luôn tin tưởng theo mọi thánh ý Chúa trong những yêu cầu mà các đấng bậc trao phó, nên đã đồng ý để hai chị đến làm việc tại Đài Thiên văn Vatican.

Hai nữ tu dòng Maria Bambina bắt đầu công việc vào năm 1910, sau đó có thêm hai nữ tu khác được gọi đến vì nhu cầu công việc gia tăng. Hai trong số họ ngồi trước một tấm kính viễn vọng được cố định trên một mặt phẳng nghiêng và được chiếu sáng vào những phác họa hình ảnh được đặt ở bên dưới tấm kính, thể hiện một phần của bầu trời vào ban đêm. Tấm kính sau đó được phủ lên một hệ thống có ghi thông số theo từng khung và các chị em sẽ thực hiện đo đạc, đọc to vị trí của từng ngôi sao tương ứng trên hai trục. Một người khác sẽ ghi lại tọa độ trong một cuốn sổ cái, rồi kiểm tra đối chiếu với các phiên bản phóng to của bức hình trên giấy.

Công việc thầm lặng, gian khổ này đã không được chú ý vào thời điểm đó. Nhưng vào năm 1920, Đức Giáo Hoàng Benedict XV đã được khuyến nghị trong một buổi hội thảo kín và ngài đã trao cho tập thể các nữ tu một “chén Thánh vàng”. Tám năm sau, Đức Giáo Hoàng Piô XI cũng đã được thông báo về “Những nữ tu đo đạc các vì sao” và ngài cũng đã trao tặng họ huy chương bạc.

Ngoài ra, trong danh mục thiên văn của Vatican gồm tổng cộng 10 tập, đã đặc biệt đề cập đến sự đóng góp to lớn của bốn nữ tu này, với những lời diễn tả về tinh thần sốt sắng, sự lao động cần cù không bị gián đoạn và lòng nhiệt thành thực hiện một nhiệm vụ trước đó còn quá xa lạ đối với họ.

Dự án quốc tế “Celestial Map”  kết thúc vào năm 1966, kết quả ghi nhận được gần 5 triệu ngôi sao. Danh mục này bao gồm hơn 200 đề mục được hoàn thành bởi 20 đài quan sát. Và tấm bản đồ tổng thể, dù chưa hoàn chỉnh, nhưng cũng phải tốn hàng trăm tờ giấy để có thể xếp thành đầy đủ. Tất cả những thành quả trên đều thu thập được qua công tác chọn lọc từ hơn 22.000 tấm kính in hình bầu trời. Cha Maffeo nhận xét : “Chưa bao giờ có được một sự diễn giải bằng hình ảnh về các ngôi sao có quy mô như thế này”.

Dự án thiết kế bản đồ “Celestial Map” nhanh chóng bị lu mờ bởi sự phát triển mạnh mẽ của rất nhiều công nghệ trong lĩnh vực khảo sát thiên văn hiện đại ngày nay. Tuy nhiên, các nhà khoa học cuối cùng phải công nhận rằng việc so sánh các vị trí sao ghi lại một thế kỷ trước đó, với vị trí do vệ tinh cung cấp hiện nay, mang một giá trị rất lớn về sự chuyển động của hàng triệu ngôi sao. Dự án cho thấy ngay cả trong một kỷ nguyên mới của các vệ tinh và phần mềm, thì hình ảnh những tấm kính kỳ lạ là hoàn toàn không lỗi thời.

Thảo Nguyễn