Dưới cái nắng gay gắt, việc có một ngụm nước mát lành miễn phí không chỉ giúp người dân giải khát mà còn là nét đẹp nhân văn giữa phố thị nhộn nhịp ở TPHCM. Những trụ nước uống tại vòi - mô hình đang được Tổng Công ty Cấp nước Sài Gòn (Sawaco) thí điểm - đã dần hiện diện ở nhiều nơi, mang theo cả giá trị tiện ích lẫn thông điệp đô thị xanh.
Mô hình hữu ích
Khi khảo sát gần một số trụ nước uống tại vòi ở khu vực phường Xuân Hòa, phường Bàn Cờ, dễ dàng nhận thấy các điểm lắp đặt đều nằm ở những vị trí đông người qua lại và dễ quan sát, như Nhà Thiếu nhi, trường học, bệnh viện, bảo tàng hay trạm chờ xe buýt. Chẳng hạn, tại ngã tư Nguyễn Thông - Tú Xương, một trụ nước được đặt ngay trên vỉa hè trước trường Tây Úc, đối diện phía bên kia đường là nguyện đường của Tu hội Nữ tử Bác ái Vinh Sơn và một bên là bệnh viện Mắt TPHCM, tất cả chỉ cách nhau vài chục bước chân. Chỉ riêng vị trí này thôi cũng đủ hình dung lượng người sử dụng đông đảo: từ học sinh, bệnh nhân, tài xế xe ôm, người bán vé số cho đến những người mưu sinh bằng gánh hàng rong hay người đi đường dừng lại giải khát giữa cái nắng oi ả của Sài Gòn.
Ông Tống Văn Cường, một tài xế xe ôm truyền thống tạt vào trụ nước ở ngã tư Nguyễn Thông - Tú Xương sau khi uống ngụm nước mát, đưa vạt áo quệt mồ hôi, phấn khởi nói:“Làm cái nghề ở ngoài đường nhiều hơn ở nhà, nên mưa nắng gì cũng cần có nước uống. Ngày nắng cũng phải hết 5 đến 6 chai nước loại 500ml. Mua thì tốn 30.000 đồng - bằng bữa cơm. Nay có trụ nước, vừa đỡ tốn kém, vừa không xả chai nhựa ra môi trường. Trước đây tôi đã nhiều lần uống nước bình trà đá nghĩa tình ven đường, nhưng nay thấy rằng trụ nước uống tại vòi có lẽ phù hợp hơn với vẻ mỹ quan của đường phố. Mô hình này vừa có ích cho người lao động nghèo, vừa thể hiện nét văn minh, mến khách của TPHCM”.
Không riêng ông Cường, nhiều người lao động tự do như tài xế xe ôm, bán vé số, người buôn gánh bán bưng… cũng tìm đến các trụ nước này như một điểm dừng lý tưởng. Ông Tiết Ngọc Hải, cũng là tài xế xe ôm, ngụ phường Bàn Cờ, thường xuyên đón khách ở khu vực bệnh viện Mắt, nên đã “gắn bó” với trụ nước miễn phí từ khi nó xuất hiện. Đưa tay bấm nhẹ nút tròn, dòng nước ở chiếc vòi nhỏ lập tức bật cao theo hình vòng cung và rót gọn vào chiếc bình giữ nhiệt còn chút nước trà ban sáng, ông Hải cảm nhận điều thú vị: “Lúc trời nắng thì nước hơi ấm, khi trời dịu thì nước man mát. Trụ nước mỗi ngày được người của công ty đến lau dọn hai lần sáng chiều. Chỉ có điều đôi lúc có người dùng nước này rửa mặt, rửa tay gây mất vệ sinh trên mặt bồn trụ, nên cánh tài xế chúng tôi cũng nhắc nhở bà con dù miễn phí vẫn cần được sử dụng đúng mục đích, tránh lãng phí”.
Dù không bị sử dụng sai mục đích, nhưng trụ nước đặt gần cổng ra vào Nhà Thiếu nhi thành phố trên đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa thì đã đôi lần bị nhầm lẫn… là thùng rác. Vào thời điểm chúng tôi có mặt tại hiện trường, một bao rác chứa xà bần xây dựng được đặt ngay bên chân trụ nước. Trực ở chốt bảo vệ của nhà thiếu nhi cách trụ nước chỉ vài bước chân, ông Nguyễn Đắc Phước xác nhận có tình trạng này. Mỗi lần có người đem rác đến, ông kiên nhẫn giải thích rằng đây là trụ nước, chứ không phải là thùng rác hoặc nơi đổ rác, nhưng thỉnh thoảng rác vẫn xuất hiện. Theo ông Phước, để hạn chế tình trạng nhầm lẫn, cần lắp thêm bảng ghi chú phụ, đặt ở vị trí dễ quan sát hơn cho người đi đường, vì dù thiết kế hiện nay khá hiện đại và bắt mắt: cao khoảng hơn 1 mét, thân trụ bằng inox sáng bóng, dáng dấp như một chiếc ly lớn đặt trên nền đá hoa sạch sẽ..., và trên thân có dòng chữ “Nước uống trực tiếp” in song ngữ Việt - Anh, nhưng do chữ được bố trí quay vào phía vỉa hè, nên người lưu thông ngoài lòng đường rất khó nhận diện.
Trụ nước uống tại vòi đặt trước Bảo tàng Chứng tích chiến tranh trên đường Võ Văn Tần được nhiều người sử dụng mỗi ngày, nhất là du khách thường xuyên ghé tham quan. Trong một chuyến về nguồn cùng lớp, em Nguyễn Văn Trí - học sinh lớp 10 trường THPT Nguyễn Hữu Cầu - đã có trải nghiệm đáng nhớ khi lần đầu thấy du khách uống nước trực tiếp từ vòi mà không cần dùng ly. Bắt chước thử theo, Trí tỏ ra hào hứng: “Vòi nước này thật tiện lợi, dễ sử dụng, mà khu vực xung quanh cũng sạch sẽ. Nếu mô hình này được nhân rộng thì sẽ rất hữu ích cho người dân, đồng thời tạo thêm điểm nhấn cho khách du lịch trong và ngoài nước”.
Cũng cùng suy nghĩ đó, một nữ giáo viên về hưu cho biết bà rất hài lòng khi sử dụng vòi nước công cộng bên trạm xe buýt trước Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ trên đường Võ Thị Sáu. Sau khi chậm rãi lấy bình giữ nhiệt ra để hứng nước từ vòi, bà vui vẻ chia sẻ: “May quá, tôi đang cần nước để uống thuốc đúng giờ thì gặp ngay vòi nước. Đây thật sự là một ý tưởng hay và hữu ích cho người dân”.
Cần được nhân rộng sự tham gia của cộng đồng
Tính đến nay, Sawaco đã hoàn tất lắp đặt 14 trụ nước uống tại vòi - trong đó 9 trụ tại phường Xuân Hòa, phường Bàn Cờ và 5 trụ tại huyện Bình Chánh cũ. Ngoài ra, đơn vị này còn triển khai hệ thống nước uống trực tiếp tại một số khu dân cư như Tòa nhà Jasmine - Khu phức hợp Hà Đô (công suất 400 m3/ngày) và khu ven sông Tân Phong, đồng thời phối hợp với Công ty Cổ phần Đô thị Cần Giờ để đưa mô hình vào khu đô thị lấn biển.
Chi phí để làm một trụ nước cũng không quá cao, phụ thuộc vào vị trí lắp đặt (trên vỉa hè, trong công viên, khoảng cách từ điểm đấu nối đến đường ống cấp nước sạch…), với vật tư, thiết bị chính gồm đồng hồ đo nước, vỏ trụ, bộ lọc nước… Diện tích lắp đặt mỗi trụ nước tương đối nhỏ, khoảng 3m2, bao gồm vị trí trụ và không gian xung quanh phục vụ người dân lấy nước. Về nguồn nước sử dụng, được lấy trực tiếp từ mạng lưới cấp nước do Sawaco, với chất lượng đầu vào đạt Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN 01-1:2018/BYT). Và để nâng cao hơn nữa chất lượng nước, mỗi trụ được trang bị bộ lọc công nghệ tiên tiến đạt chứng nhận NSF61 (Hoa Kỳ), đảm bảo đạt chuẩn nước uống đóng chai (QCVN 06-1:2010/BYT).
Chia sẻ với chúng tôi về cách vận hành và bảo trì trụ uống nước tại vòi, đại diện Sawaco cho biết đã ban hành Quy định tạm thời về quản lý trụ nước uống tại vòi, nhằm bảo đảm công tác vận hành, bảo trì, bảo dưỡng và cung cấp nước uống trực tiếp an toàn trong giai đoạn thí điểm. Theo đó, các trụ được vệ sinh, khử khuẩn định kỳ; thay lõi lọc theo khuyến cáo của nhà sản xuất; kiểm soát chất lượng nước thường xuyên; và quản lý thông tin vận hành, bảo trì qua phần mềm.
Nói về điểm thuận lợi, Sawaco cho biết việc lắp đặt trụ nước hoàn toàn phù hợp với chủ trương phát triển hệ thống cấp nước của thành phố và nhận được sự hỗ trợ tích cực từ chính quyền địa phương nơi triển khai, nên không phát sinh khó khăn trong khâu thi công lắp đặt.
Tuy nhiên, trong quá trình bảo trì, Sawaco ghi nhận một số trường hợp người sử dụng chưa có ý thức giữ gìn, như vứt rác, dẫn vật nuôi đi vệ sinh gần trụ, hoặc vị trí thoát nước bị nghẹt do lá cây và rác thải, gây ảnh hưởng đến mỹ quan và vệ sinh khu vực trụ nước.
PGS.TS Nguyễn Minh Hòa, giảng viên cao cấp Khoa Đô Thị học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia TPHCM nhận định rằng, mô hình trụ nước uống tại vòi nơi công cộng ở thành phố nếu nhân rộng sẽ tạo nhiều dấu ấn trong phát triển, nhất là trong bối cảnh khách du lịch đến TPHCM ngày càng gia tăng. Trích dẫn con số 2,7 triệu khách du lịch quốc tế đến TPHCM trong thời điểm 6 tháng đầu năm 2024 theo thống kê của Sở Du lịch TPHCM, PGS.TS Minh Hòa tính toán thời gian lưu trú của mỗi du khách trung bình 3,5 ngày, sử dụng tối thiểu ba chai nước loại 500ml/ngày, đồng nghĩa với việc thải ra môi trường gần 30 triệu chai nước uống bằng nhựa. Nếu cộng thêm 18 triệu du khách nội địa nữa thì con số rác thải nhựa là rất lớn.
Theo công bố mới nhất của Sở Du lịch, lượng khách quốc tế đến TPHCM trong 6 tháng đầu năm 2025 ước đạt hơn 3,8 triệu lượt, tăng 44% so với cùng kỳ năm 2024; khách nội địa cũng ước đạt hơn 18,3 triệu lượt, tăng 7%. Khách du lịch tăng thì lượng rác thải chai nhựa ra môi trường cũng sẽ tăng thêm. Do đó, việc tăng thêm các trụ nước uống tại vòi là điều rất nên làm.
Ngoài nguồn lực từ nhà nước và doanh nghiệp, sự tham gia của cộng đồng cũng sẽ góp phần quan trọng. Các cơ sở tôn giáo, đoàn thể xã hội, cá nhân vẫn có thể đồng hành bằng cách lắp đặt trụ nước trước trụ sở, cổng chùa, nhà thờ hay trường học, vừa thể hiện tinh thần phục vụ cộng đồng, vừa lan tỏa thông điệp đô thị văn minh. Đặc biệt, các đoàn thể, hội đoàn Công giáo ngoài tổ chức những chuyến chia sẻ với những vùng xa, có thể góp phần tham gia xây dựng và duy trì các trụ nước tại địa phương, mang lại lợi ích trực tiếp cho cộng đồng xung quanh. Việc làm trụ nước không chỉ là một hành động thiết thực mà còn là một hình thức bác ái, thể hiện tinh thần liên đới Kitô giáo, phục vụ những người cần hỗ trợ ngay trong chính cộng đồng của mình.
Những hộ dân hay công sở ở gần trụ nước cũng có thể góp sức bằng việc bảo vệ vệ sinh, giữ gìn cảnh quan xung quanh.
Hy vọng mô hình này sẽ được nhân rộng khắp thành phố - không chỉ mang lại tiện ích cho người dân và du khách, mà còn góp phần định hình một TPHCM hiện đại, bền vững và nghĩa tình.
Bích Vân - Quỳnh Giao
Bình luận