Thành phố của 1.001 nhà thờ

Nằm bên bờ biên giới phía đông của Thổ Nhĩ Kỳ, dọc theo dòng sông Akhurian bắt nguồn từ Armenia, đô thị cổ Ani từng được gọi là “thành phố của 1.001 nhà thờ” hoặc “thành phố của 40 cánh cổng”. Vào thời hoàng kim, Ani có dân số từ 100.000 đến 200.000 người và là đối thủ đáng gờm của Constantinople, Baghdad và Damascus. Được thành lập cách đây hơn 1.600 năm, Ani nằm trên một số tuyến giao thương chính thời xưa. Cũng bởi vì vị trí quá đắc địa này, Ani và vùng phụ cận liên tục bị lân bang dòm ngó và hứng chịu hàng trăm cuộc tấn công trong suốt chiều dài lịch sử.

Các hoàng đế Byzantine, Ottoman Turk, Armenia, người du mục Kurd, Georgia, và người Nga thay nhau giành lấy mảnh đất này. Chiến tranh liên miên không ngớt. Đến những năm 1300, Ani lâm vào cảnh xuống dốc trầm trọng. Từng nổi tiếng với quá khứ huy hoàng và các tòa nhà kiến trúc tráng lệ, khu đô thị này bị bỏ hoang và lâm vào tình trạng quên lãng trong thế kỷ 16 và 17. Nó một lần nữa được phát hiện vào thế kỷ 19, và Ani lại khởi sắc một cách ngắn ngủi. Tuy nhiên, đệ nhất thế chiến đã giáng đòn kết liễu đối với Ani, khi chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ ra lệnh triệt phá mọi đền đài và nhà thờ tại đây. Những tàn tích còn lại ngày càng trở nên rúm ró dưới bàn tay ác ý của nhiều thế lực bên ngoài. Vì vậy, việc UNESCO công nhận danh hiệu Di sản thế giới sẽ góp phần vào việc bảo vệ các nhà thờ từng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong lịch sử Giáo hội Armenia kể từ khi các thánh tông đồ Tađêô và Batôlômêô truyền giáo đến nơi này.

Dưới góc nhìn của giới chuyên gia, Ani chứa vô số những ví dụ tuyệt vời nhất về kiến trúc nhà thờ của Armenia. Mọi công trình tại đô thị cổ này đều làm bằng đá núi lửa basalt khai thác trong khu vực, một dạng đá túp (đá khoáng xốp), cho phép các nhà xây dựng dễ dàng khắc họa những đường nét cần thiết, màu sắc cũng vô cùng đa dạng, rực rỡ và gây ấn tượng sâu sắc. Sau đây là những phế tích còn sót lại:

Vương cung thánh đường Ani

Còn được gọi là Surp Asdvadzadzin (tức Nhà thờ Thánh mẫu Thiên Chúa), được khởi công vào năm 989 dưới thời vua Smbat II. Việc xây dựng bị hoãn lại sau cái chết của vị vua, và chỉ hoàn thành vào năm 1001 (hoặc 1010 theo một tài liệu khác). Bản thiết kế của đại thánh đường là kiệt tác của Trdat, kiến trúc sư nổi tiếng nhất vào thời trung cổ ở Armenia. Đại thánh đường được xây theo kiểu giáo đường vòm với 2 dãy cột chạy sâu vào thân nhà thờ, nhưng phần mái vòm đã bị sập vào năm 1319. Nội thất mang một số đặc điểm được đánh giá là tân tiến so với thời đó, chẳng hạn như việc sử dụng các nhịp cuốn mũi nhọn và các cột chùm, mang lại dáng vẻ kiến trúc Gothic vốn chỉ xuất hiện sau đó vài thế kỷ.

Nhà thờ của các thánh tông đồ

Thời điểm xây dựng không rõ, nhưng những ký hiệu khắc trên tường nhà thờ có niên đại sớm nhất là vào năm 1031. Người sáng lập là hoàng gia Pahlavuni và nơi đây từng là Tòa Giám mục của các Giám mục Ani (với nhiều vị thuộc về triều đại đó). Nhà thờ có 4 phòng, nhiều khả năng là những nhà nguyện, được xây ở 4 góc của tòa nhà. Kiểu xây dựng này được sử dụng ở Armenia kể từ thế kỷ thứ 7, nhưng nếu dựa trên các đặc điểm trang trí khác, nhiều khả năng nó được hình thành vào nửa đầu thế kỷ 11. Hiện chỉ còn lại những mảnh vụn của nhà thờ, nhưng phần phía nam may mắn vẫn còn sót lại.

Nhà thờ thánh Gregory của gia đình Tigran Honent

Nhà thờ trên đã được hoàn tất vào năm 1215, dưới sự cai trị của vương triều Zakarid, và hiện là cấu trúc xây dựng được bảo tồn tốt nhất ở Ani. Nó thuộc về thương nhân giàu có Tigran Honents lúc bấy giờ. Phần bên ngoài của nhà thờ được trang hoàng hết sức đẹp mắt và hấp dẫn. Những tảng đá khắc họa dựa trên các động vật có thực hoặc trong tưởng tượng được lát dọc theo 4 bức tường lửng. Bên trong chứa nhiều bích họa với nội dung độc nhất vô nhị thuộc về giáo hội Armenia thời trung cổ. Phần phía đông của nhà thờ khắc họa lại cuộc đời của Thánh Gregory, còn ở giữa là bích họa ghi dấu cuộc đời Chúa Giêsu.

Nhà thờ Chúa cứu thế

Nhà thờ này được hoàn tất ngay sau năm 1035. Nó có kiến trúc hết sức đặc biệt: 19 cạnh bên ngoài và 8 chỗ cầu nguyện bên trong, với phần mái vòm trung tâm khổng lồ được đặt trên một dãy cột cao chụm lại thành hình trống. Nhà thờ được hoàng tử Ablgharib Pahlavid ra lệnh xây dựng để chứa một mảnh thật của cây thánh giá mà Chúa Giêsu chịu đóng đinh. Nhà thờ hầu như không bị suy chuyển cho đến năm 1955, khi toàn bộ phần phía đông của nó bị đổ sập trong một cơn bão.

Nhà thờ Thánh St Gregory của Abughamrent

Nhà thờ nhỏ này dường như có niên đại vào cuối thế kỷ thứ 10. Nó được xây dựng làm nơi cầu nguyện tư nhân cho hoàng gia Pahlavuni. Lăng chứa di hài của hoàng tộc, được xây vào năm 1040, nằm đối diện phía bắc của nhà thờ. Nhà thờ được kiến trúc theo kiểu tập trung, với mái vòm nằm trên dãy cột hình trống, và bên trong có 6 phòng tọa đàm.

Nhà thờ thánh Gregory của Vua Gagik

Còn được gọi là Gagikashen, nhà thờ được xây dựng vào giai đoạn 1001-1005 và nhằm tái tạo đại thánh đường Zvartnots ở Vagharshapat. Nhà khảo cổ học Nikolai Marr đã khai quật được phần móng của tòa nhà ấn tượng vào năm 1905 và 1906. Trước đó, bề ngoài của nhà thờ chẳng khác nào một ụ đất lớn. Kiến trúc sư của nhà thờ là ông Trdat, nhưng nó bị sập hoàn toàn không lâu sau khi hoàn công, và các công trình khác đã được xây dựng chồng lên lên tàn tích này.

LING LANG