Ðất nước 50 năm qua có nhiều biến đổi, và Giáo hội cũng có sự trở mình mạnh mẽ. Ở thành phố Hồ Chí Minh, số xứ đạo được thành lập, số nhà thờ được xây mới, số dòng tu được hình thành gia tăng vượt bậc; con số tu sĩ, linh mục cũng ngày một đông hơn nhiều so với nửa thế kỷ trước...
THỜI ĐẠI MỚI - NHỮNG CON SỐ MỚI
Toàn bộ TGP TPHCM nằm trong địa giới hành chính của TPHCM, trừ huyện Củ Chi. Tính từ năm 1844 đến nay, Tổng Giáo phận đã trải qua hơn 180 năm hiện diện. Về tên gọi, chia ra thành 4 mốc thời gian: Từ 1884-1924 có tên là Hạt Đại diện Tông tòa Tây Đàng Trong; từ 1924-1960 gọi là Hạt Đại diện Tông tòa Sài Gòn; năm 1960 là năm đánh dấu thời kỳ trưởng thành của Giáo hội Việt Nam, qua việc Tòa Thánh thiết lập Hàng Giáo phẩm Công giáo Việt Nam với Tông sắc “Venerabilium Nostrorum” ban hành ngày 24.11.1960 của Đức Giáo Hoàng Gioan XXIII, từ đó Tổng giáo phận Sài Gòn được khai sinh; từ năm 1976 - nay đổi tên thành Tổng Giáo phận TPHCM. Về cơ cấu trong TGP TPHCM hiện nay có 205 giáo xứ, được chia thành 14 giáo hạt là Bình An, Gia Định, Hóc Môn, Phú Thọ, Tân Định, Thủ Đức, Chí Hòa, Gò Vấp, Phú Nhuận, Sài Gòn - Chợ Quán, Tân Sơn Nhì, Thủ Thiêm, Xóm Chiếu và Xóm Mới. Sau ngày hòa bình, nhất là từ thời kỳ đổi mới, Công giáo thành phố bước vào giai đoạn ổn định và phát triển rất nhanh. Từ đó đến nay, các tổ chức, xứ đạo lần lượt lập mới, khôi phục, tách, lập thêm nhiều xứ, họ đạo; xây dựng cả trăm thánh đường...
Nhân Năm Thánh 2010 đánh dấu kỷ niệm 350 năm thiết lập Giáo hội tại Việt Nam, kỷ niệm 50 thiết lập hàng Giáo phẩm Việt Nam cùng 3 giáo tỉnh Hà Nội, Huế, Sài Gònn, Tổng Giáo phận đã công bố chính thức những số liệu sau: Vào năm 1976, Tổng Giáo phận có 387.184 giáo dân, 226 linh mục giáo phận và 89 linh mục dòng. Đến năm 1998, sau hơn hai thập niên, Tổng Giáo phận có 524.281 giáo dân, 191 giáo xứ, 244 linh mục giáo phận, 169 linh mục dòng và 2.655 tu sĩ thuộc 59 dòng tu và tu hội nam nữ. Năm 2009, khi chuẩn bị kỷ niệm 50 năm, Tổng Giáo phận đã tăng lên với 662.148 giáo dân, 200 giáo xứ, 318 linh mục giáo phận, 327 linh mục dòng, 4.754 tu sĩ, cùng 190 cơ sở nhà trẻ và dạy nghề từ thiện thuộc các dòng tu (những con số này chưa tính đến huyện Củ Chi cũng thuộc thành phố, nhưng về địa giới Công giáo thì thuộc GP Phú Cường - NV). Gần đây nhất, theo thống kê từ Văn phòng Đặc trách Tu sĩ TGP TPHCM năm 2024, Tổng Giáo phận TPHCM hiện có 5.652 nữ tu sĩ thuộc 113 dòng tu và 21 tu hội, cùng 1.949 nam tu sĩ thuộc 43 dòng tu và 9 tu hội. Số linh mục giáo phận là 388; số linh mục dòng là 577 vị. Ngoài ra còn có 272 Đại Chủng sinh đang theo học tại Đại Chủng viện Thánh Giuse Sài Gòn. Số liệu của Tòa Tổng Giám mục TGP TPHCM thì cho biết, không bao gồm Củ Chi, Tổng Giáo phận tính đến cuối năm 2024 có hơn 700.000 tín hữu Công giáo.
Tiến sĩ Nguyễn Xuân Nghĩa - một nhà nghiên cứu xã hội học và từng có những nghiên cứu về Công giáo - trong một bài viết đăng trên Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo năm 2019, tính đến năm 2018, Tổng Giáo phận có 203 giáo xứ chính và 30 họ lẻ. Lịch sử hình thành các giáo xứ ở thành phố được ông diễn giải như sau: “Nhiều nơi có nhà thờ, nhưng không phải mọi nhà thờ đều có linh mục thường trú, vì trước đây số linh mục rất ít. Dựa theo số liệu thống kê về năm thành lập các giáo xứ ở trên cho thấy: trước năm 1954 chỉ có 39 giáo xứ, nhưng chỉ từ năm 1954-1958 đã có thêm 71 giáo xứ được thành lập do những giáo dân di cư từ miền Bắc vào, chiếm gần 2/3 tổng số giáo xứ trên địa bàn Sài Gòn. Như vậy, các giáo xứ ở TP Hồ Chí Minh có thể chia ra hai loại chính: các giáo xứ đã tồn tại từ lâu ở miền Nam và những giáo xứ có nguồn gốc từ miền Bắc di cư vào từ năm 1954”.
Còn theo thống kê mới nhất của báo Công giáo và Dân tộc đã đăng trên CGvDT số 2490, sau năm 1975, tính luôn huyện Củ Chi, thành phố có 43 giáo xứ được thành lập mới (Củ Chi có 2 giáo xứ mới). Nếu không kể số giáo xứ mới tăng do di cư sau năm 1954, mà chỉ nhìn vào việc tăng cơ học, thì 110 năm kể từ ngày thiết lập Hạt Đại diện Tông tòa Tây Đàng Trong đến năm 1954 (1844-1954), Sài Gòn chỉ có 39 giáo xứ; trong khi sau 50 năm kể từ năm 1975, con số tăng đã là 43 giáo xứ. Tất nhiên, sẽ có những khập khiễng khi so sánh khác thời điểm, vì thời trước dân cư còn ít, nhưng với mức tăng vượt bậc này thì đây cũng là một con số rất đáng ghi nhận.
Riêng tại huyện Củ Chi, như đã nói ở trên, sau năm 1975 có hai giáo xứ mới là Phú Hòa Đông và Lô 6 được thành lập, 9/10 giáo xứ tại đây xây dựng nhà thờ mới sau năm 1975, với tổng số giáo dân ước tính khoảng 18.000 người. Trên phạm vi toàn thành phố, trong 50 năm qua có hơn 120 nhà thờ xây mới, chiếm hơn một nửa tổng số nhà thờ, với những quy mô khác nhau. Những thánh đường mới này tiếp tục duy trì truyền thống phong phú về kiểu dáng, độc đáo trong kiến trúc, đồng thời tuân thủ các nguyên tắc về nghệ thuật thánh và phụng vụ cộng đồng, có nơi thể hiện tinh thần hội nhập văn hóa Kitô giáo vào truyền thống Việt Nam.
CON ĐƯỜNG PHÁT TRIỂN HÒA NHẬP
Nửa thế kỷ đồng hành cùng sự đổi mới và hội nhập của đất nước, cộng đồng Công giáo tại TPHCM đã chứng kiến nhiều biến chuyển đáng kể. Từ năm 1980, sau thời gian dài chuẩn bị, Hội nghị các Giám mục toàn quốc được tổ chức tại Hà Nội từ ngày 24.4 đến ngày 1.5.1980. Tại đây, Hội đồng Giám mục Việt Nam chính thức được thành lập, trở thành cơ quan đại diện cho Giáo hội Công giáo tại Việt Nam. Kết thúc hội nghị, ngày 1.5.1980, Hội đồng Giám mục Việt Nam công bố Thư chung “Sống Phúc Âm giữa lòng dân tộc để phục vụ hạnh phúc của đồng bào”, khẳng định con đường gắn bó và đồng hành cùng đất nước. Đường hướng này được cụ thể hóa qua hai nội dung chính: tích cực góp phần cùng đồng bào bảo vệ và xây dựng Tổ quốc, đồng thời xây dựng trong Hội Thánh một nếp sống và cách thể hiện đức tin phù hợp với truyền thống dân tộc.
Những quyết định này đã định hình con đường phát triển của cộng đồng Công giáo thành phố, cũng như cổ võ người Kitô hữu góp phần xây dựng và phát triển xã hội, thăng tiến con người. Với tinh thần đó, người Công giáo TPHCM tiếp tục dấn thân, mở rộng các tổ chức tông đồ giáo dân dành cho nhiều đối tượng như thiếu nhi, giới trẻ, giáo chức Công giáo, người cao niên, y bác sĩ Công giáo, doanh nhân Công giáo, nghệ sĩ Công giáo... Các đoàn thể cũng ngày càng lớn mạnh, bao gồm Hội Các bà mẹ Công giáo, Gia đình Phạt tạ Thánh Tâm, Legio Mariae, Con Đức Mẹ, Thăng tiến Hôn nhân và Gia đình, Gia đình Cùng Theo Chúa, Gia đình Khôi Bình, Gia đình Phúc Âm…, làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người Công giáo TPHCM. Những tổ chức, đoàn thể và phong trào này không chỉ mang lại sự sinh động cho đời sống đức tin, mà còn là nơi thể hiện tinh thần “mến Chúa, yêu người”, sẻ chia và tương trợ cùng đồng bào.
Trên địa bàn các giáo xứ, với sự cộng tác của các dòng tu, những cơ sở giáo dục như nhà trẻ, mẫu giáo, lớp tình thương, cơ sở dạy nghề; các cơ sở từ thiện như cô nhi viện, nhà dưỡng lão, nhà khuyết tật; cùng nhiều trạm xá, phòng khám - trong đó có nhiều nơi khám bệnh miễn phí - của những tổ chức Công giáo hiện diện ngày càng đều khắp và hoạt động không ngừng nghỉ. Một nét nổi bật khác của người Công giáo thuộc Tổng Giáo phận TPHCM là sự nhiệt thành trong việc hỗ trợ người di dân, tham gia tích cực vào các hoạt động bác ái xã hội, với nhiều mô hình và cách thức làm khác nhau, nhưng tựu trung là vì người nghèo.
Do TPHCM là nơi hội tụ của nhiều luồng di cư và di dân, đời sống đức tin, phong tục, văn hóa của người Công giáo nơi đây được thể hiện qua nhiều hình thức đa dạng, mang dấu ấn của thời đại mới trong sự phát triển chung của thành phố. Rồi nữa, vì chịu ảnh hưởng từ tinh thần “Canh tân và nhập thể” của Công đồng Vatican II, cũng như từ Thư Chung 1980 của Hội đồng Giám mục Việt Nam, nhấn mạnh việc “xây dựng trong Hội Thánh một nếp sống và lối diễn tả đức tin phù hợp hơn với truyền thống dân tộc”, nên các yếu tố văn hóa dân tộc được thể hiện rõ nét trong nghi lễ, kiến trúc, nghệ thuật và các hoạt động của cộng đồng Công giáo.
Có thể nói, qua chặng đường 50 năm, cộng đồng Công giáo TPHCM đã ghi dấu ấn trong nhiều lĩnh vực, hòa mình vào tiến trình đổi mới và phát triển của thành phố, đồng thời phản ánh mạnh mẽ tinh thần của thời đại mới, vươn lên một cách vững chãi.
NGUYỄN HÀ
Bình luận