Giáo dân đầu tiên tham dự Công đồng

Triết gia người Pháp Jean Guitton (1901-1999) đã ghi dấu ấn đậm nét tại Công đồng Vatican II, mở đầu cho những quan điểm cởi mở về vai trò của giáo dân trong Giáo hội.

Nhiều thập niên trước, khách đến chơi nhà triết gia Guitton, thường được mời ngồi trên chiếc ghế mà hai vị Tổng thống Pháp là François Mitterrand và Jacques Chirac từng ngồi. Tổng thống Charles de Gaulle cũng từng lắng nghe ý kiến của ông, dù quan điểm chính trị khác nhau. Còn Tổng thống Mitterrand thì có lần đáp trực thăng đến “túp lều tranh” của ông ở tỉnh Creuse để thảo luận riêng. Tuy nhiên, triết gia Guitton không chỉ nổi tiếng với các chính trị gia và giới học giả ở Paris, mà còn là cái tên được nhắc đến nhiều ở Vatican. Trong khoảng 30 năm, trên nhật báo Osservatore Romano của Tòa Thánh, có tổng cộng khoảng 350 bài do ông viết, hoặc viết về ông.

Cùng Đức Phaolô VI

Lời hứa vào ngày 8 tháng 9

Jean Guitton viết nhiều, về nhiều lãnh vực, ngoài phần chủ đạo là triết học, còn có tôn giáo, giáo dục, lịch sử… Xuyên suốt những tác phẩm của ông là những suy tư về thời gian, tình yêu, thân phận con người, và về một chân lý vượt ra ngoài mọi ngôn từ mà nếu không có ơn Chúa thì không một người nào có khả năng diễn giải. Theo thời gian, ông trở thành một triết gia Công giáo có tầm ảnh hưởng quan trọng trong thế kỷ XX, và được nhiều vị giáo hoàng quý mến. Khi triết gia qua đời ở tuổi 98, Đức Tổng Giám mục Pasquale Macchi, thư ký riêng của Đức Phaolô VI từng nhận định: “Jean Guitton luôn dành cho Giáo hội tình yêu quảng đại và can trường”.

Triết gia Guitton đã có dịp được yết kiến riêng nhiều vị chủ chăn của Giáo hội hoàn vũ, lần đầu tiên là với Đức Piô XII vào năm 1958, hai vị đã thảo luận về Kinh Thánh. Ông cũng từng gặp gỡ Đức Gioan XXIII, Đức Gioan Phaolô I, Đức Gioan Phaolô II, và đặc biệt là tình bạn rất thân thiết với Đức Phaolô VI. Ngày 8.9.1950, Đức Hồng y Giambattista Montini - người mà 13 năm sau được mật nghị bầu chọn làm giáo hoàng, lấy tông hiệu Phaolô VI - hẹn gặp ông Guitton để chúc mừng về cuốn sách “Đức Trinh Nữ Maria” của ông vừa được phát hành. Ngay lập tức, vị hồng y người Ý và triết gia người Pháp đã trở thành bằng hữu. Ông Guitton kể lại với báo L’Express trong một bài phỏng vấn vào năm 1996: “Đức Phaolô VI bảo tôi hứa là mỗi năm sẽ đến thăm ngài vào ngày 8.9. Và tôi đã giữ lời hứa đó 27 lần”. Hai mươi bảy kỳ hội ngộ vào ngày 8.9, và chưa kể rất nhiều lần gặp gỡ trong những dịp khác.

Với mối thâm giao, ông Guitton đã có 3 cuốn sách viết về người bạn đặc biệt của mình, trong đó, cuốn “Đối thoại với Đức Phaolô VI” được xuất bản khi ngài vẫn còn sống. Triết gia người Pháp đã gởi bản thảo đến Vatican, Đức Giáo Hoàng cho 5 người đọc lại và “không ai tìm thấy gì để chỉnh sửa”. Đức Phaolô VI đã gởi bức điện giản dị bằng tiếng Latinh cho ông Guitton: “Nimis bene scripsistide nobis” (“Anh đã nói tốt về tôi”).

Triết gia Guitton là trí thức Công giáo nổi bật ở thế kỷ XX - ảnh: AFP

Mở cửa với giáo dân

Về phần Đức Gioan XXIII, ngài thể hiện sự quý trọng với ông Jean Guitton bằng việc dành cho ông một vị trí tại sự kiện quan trọng bậc nhất của Giáo hội hoàn vũ trong thế kỷ XX: Công đồng Vatican II. Trước khi sự kiện này diễn ra, Đức Thánh Cha đã quyết định lần đầu tiên trong lịch sử, giáo dân sẽ được mời tham dự Công đồng trong vai trò dự thính viên. Phủ Quốc vụ khanh đệ trình danh sách 12 giáo dân có thể dự, và sau đó bổ sung thêm 3 người, trong đó có triết gia người Pháp. Đức Gioan XXIII đã chọn ông Guitton. Ông cũng là giáo dân duy nhất có mặt trong kỳ họp thứ nhất của Công đồng Vatican II (11.10 - 8.12.1962).

Vài tháng sau, triết gia người Pháp ra mắt tác phẩm “Giáo hội và giáo dân”, đặc biệt nhấn mạnh về tiên đoán của thánh John Henry Newman về việc giáo dân cũng có thể được đóng góp ý kiến trong những chủ đề liên quan đến đức tin. Năm 1963, trong dịp trả lời trên một kênh truyền hình Pháp, ông Guitton từng phân tích: “Giáo dân là những người vô danh, nhưng họ lại là đa số”. Và theo ông, sự đổi mới được thảo luận trong Công đồng Vatican II, chính là góc nhìn về giáo dân. Cho đến thời điểm ấy, giáo dân chỉ được xem là những người “không phải bậc tu trì”, một cách nhìn không được trân trọng. Trong khi đó, giáo dân chính là toàn thể cộng đoàn Dân Chúa từ thời tổ phụ Abraham, “trên đoàn xe của nhân loại tiến về chốn vĩnh hằng”, triết gia nhấn mạnh.

Cuối kỳ họp thứ hai (29.9 - 4.12.1963), không lâu sau khi Đức Phaolô VI được mật nghị bầu chọn làm giáo hoàng, ông Jean Guitton đã có phần trình bày trước các nghị phụ, và trở thành giáo dân đầu tiên phát biểu tại một kỳ công đồng. Cuối kỳ họp thứ ba (14.9-21.11.1964), ông được đề nghị viết một bài tổng hợp về vai trò của giáo dân trên thế giới. “Trong mọi khía cạnh của cuộc sống, từ gia đình, nghề nghiệp, văn hóa, xã hội, các giáo dân cố gắng thể hiện, kết nối, thích ứng ơn Chúa cho mọi thành phần cổ điển và tân thời. Mỗi người chúng ta cần ý thức về ơn gọi riêng và không thể thay thế của mình, chẳng hạn đối thoại với láng giềng, giúp đỡ cộng đồng tìm thấy Chúa”, triết gia phân tích.

Đức Gioan Phaolô II từng nhắc về ông Jean Guitton một cách trân trọng: “Tôi xúc động khi nhớ đến sự tham gia nhiệt thành của ông ấy ở Công đồng Vatican II”. Sự góp mặt của triết gia người Pháp không chỉ đánh dấu lần đầu tiên cánh cửa Công đồng đã mở ra với giáo dân, mà đã trở thành “đòn bẩy” tích cực cho quá trình nghị sự và từ Công đồng Vatican II, vai trò của giáo dân trong Giáo hội đã được đề cao hơn. Cụ thể, Giáo hội đã được định nghĩa là “Dân Thiên Chúa”, và Dân Thiên Chúa là toàn bộ những ai đã được Rửa Tội. Và như vậy, giáo dân cùng tham gia với các mục tử sứ vụ loan báo Tin Mừng ra khắp thế giới. Khái niệm “tông đồ giáo dân” cũng ra đời từ đó.

Lan Chi