Nhà tiên phong nghiên cứu các hệ sao đôi

Linh mục dòng Tên Christian Mayer (1719-1783) được người đời sau biết đến và tưởng nhớ nhờ công trình tiên phong cho phép mở ra hướng nghiên cứu mới đối với các hệ sao đôi.

Bức họa vinh danh cha Christian Mayer

Chào đời ở Mederitz, Moravia (ngày nay thuộc miền đông CH Czech), cha Christian Mayer theo học các môn tiếng Hy Lạp, Latinh, toán học, triết học và thần học. Không có tài liệu ghi chép lại nơi ngài từng học, chỉ biết rằng khi mới hơn 20 tuổi, thời điểm thanh xuân đầy nhiệt huyết, chàng thanh niên Mayer quyết định trở thành tu sĩ dòng Tên. Sự lựa chọn này đã buộc chàng trai rời khỏi nhà vì người cha không chấp nhận con mình đi tu. Anh xin gia nhập dòng Tên ở Mannheim (Ðức) vào năm 1745. Sau khi kết thúc thời gian học ở học viện của dòng, vị Giêsu hữu bắt đầu tham gia giảng dạy.

Ðam mê về thiên văn

Không mất nhiều thời gian để cha Mayer nổi danh trong giới học thuật tại khu vực, và ngài trở thành giáo sư toán học, vật lý ở Heidelberg vào năm 1752, khi mới 33 tuổi. Bất chấp tuổi đời còn trẻ, vị linh mục bắt đầu say mê môn thiên văn học. Cha được bổ nhiệm làm nhà thiên văn học của hoàng gia Ðức ở Mannheim, và được giao nhiệm vụ chọn lọc các thiết bị cho những đài thiên văn mới thành lập ỏ Schwetzingen và Mannheim. Sau khi công việc này hoàn tất, cha tiếp tục theo đuổi các nghiên cứu trong lĩnh vực thiên văn và nhanh chóng xuất bản nhiều báo cáo chuyên ngành.

Một hệ sao đôi gần Trái đất

Ðến năm 1769, cha được mời đến St. Petersburg để quan sát hiện tượng thiên văn quan trọng vào thời đó: sao Kim đi ngang Mặt trời. Cha Mayer đã thưởng thức trọn vẹn hiện tượng này cùng với nhà thiên văn học người Phần Lan - Thụy Ðiển là Anders Johan Lexell. Năm 1773, sau một số biến động của thời cuộc, vị linh mục không còn là nhà thiên văn hoàng gia. Tuy nhiên, ngài vẫn có thể tiếp tục theo đuổi các nỗ lực quan sát và nghiên cứu thiên văn. Cha nộp đơn và được cấp học bổng của tổ chức Hiệp hội Hoàng gia vào tháng 12.1765.

Trong cả cuộc đời, cha Mayer nổi tiếng nhất với các nghiên cứu đi đầu nỗ lực khám phá các hệ sao đôi, phân biệt chúng với những ngôi sao tình cờ đứng gần nhau trên bầu trời đêm.

Hệ sao đôi là gì?

Trong khi đa số các nhà thiên văn nghiệp dư chỉ tập trung quan sát các hiện tượng kỳ ảo và rực rỡ màu sắc như tinh vân, thiên hà, tinh vân hành tinh hoặc các chòm sao xa xôi, vẫn còn một dạng thiên thể đáng được nghiên cứu và theo dõi, nhất là trong nỗ lực hiểu rõ hơn về vũ trụ. Ðó là các hệ sao đôi, và cha Mayer là người đi tiên phong trong lĩnh vực khám phá nhóm thiên thể vào lúc đó vẫn là một bí ẩn này.

Khi nhìn lên bầu trời đêm, người ta thường cảm thấy có 2 hoặc 3 ngôi sao dường như nằm sát nhau. Trong nhiều trường hợp, có thể chúng chỉ tình cờ nằm cùng một hướng trong tầm nhìn của con người, tạo ra ảo giác quang học đôi. Thế nhưng, một khi những ngôi sao này có sự liên kết về lực hấp dẫn, đó chính là hệ sao đôi. Trong Dải Ngân hà của chúng ta, ước tính hơn 50% số sao thuộc hệ đa sao, có nghĩa là trường hợp của Hệ Mặt trời (một sao duy nhất) bị xếp vào nhóm thiểu số. Vì thế, việc nghiên cứu sao đôi đóng vai trò là nền tảng cho ngành thiên văn học hiện đại, và đa số thông tin về những đặc điểm quan trọng của chúng đều được thu thập trong vòng 100 năm qua.

Vị trí hõm chảo Christian Mayer trên mặt trăng

Nhà thiên văn học đầu tiên dùng kính viễn vọng quan sát các hệ sao đôi là linh mục dòng Tên Giovanni Riccioli ở Bologna (Ý) vào năm 1650. Theo đó, cha Riccioli phát hiện hệ sao Mizar (z Ursae Majoris) nổi tiếng của chòm Ðại Hùng trên thực tế có hai thành viên. Ðến năm 1665, trong lúc theo dõi sao chổi Hevelius, chuyên gia Robert Hooke phát hiện hệ Gamma (g) Arietis ở chòm Bạch Dương là sao đôi. Năm 1761, nhà khoa học Johann Lambert, người chứng minh số Pi là một số vô tỉ, cho rằng những sự tồn tại của các hệ sao nói trên không phải là điều ngẫu nhiên. Sáu năm sau, linh mục Mayer đã dùng kính viễn vọng góc ¼ chiều dài 2,5m để đo đạc và đưa ra các kết luận đầu tiên về hệ sao này. Vị linh mục chỉ mất 2 năm, từ 1777-1778, để ghi nhận lại tổng cộng 80 sao đôi, và công bố phát hiện của mình vào năm 1781.

Cha Mayer nổi tiếng với lòng ham học hỏi và luôn theo đuổi đam mê khoa học, là thành viên của nhiều hiệp hội nghiên cứu. Sau khi ngài qua đời ở Heidelberg (Ðức), giới thiên văn nhất trí đặt tên vị Giêsu hữu cho một hõm chảo trên Mặt trăng.

HỒNG HOANG