Suy tuyến thượng thận

Hỏi:

Mẹ tôi năm nay 65 tuổi. Trước đây bà bị thoái hóa cột sống thắt lưng và nhức mỏi các khớp nhưng không đi bác sĩ, ai mách thuốc gì cũng mua uống trong đó có thuốc tàu. Trong thời gian uống thuốc tàu bà ăn ngon hơn, lên cân, mặt hồng hào, hết đau nhức. Thời gian gần đây, mẹ tôi mệt nhiều, ăn uống kém, đưa đến bệnh viện được bác sĩ chẩn đoán bị suy thượng thận mạn do thuốc. Xin hỏi bác sĩ nguyên nhân nào gây ra bệnh suy thượng thận ở mẹ em, có phải do thuốc tàu không? cách điều trị bệnh này như thế nào.

Xin chân thành cảm ơn bác sĩ. Võ Nhật Khuyên – Tân Phú - TpHCM

Trả lời:

Tuyến thượng thận là tuyến nội tiết nằm trên hai quả thận. Tuyến có hai phần, vỏ và tuỷ. Phần vỏ tiết chủ yếu các loại hormon chính có vai trò quan trọng duy trì các chức năng sống của cơ thể đó là cortisol và aldosteron. Nếu thiếu hụt các hormon này cơ thể sẽ bị rối loạn các chức năng sống, thậm chí nặng dẫn đến tử vong.

Suy thượng thận mạn là tình trạng giảm sản xuất hormon tuyến thượng thận (chủ yếu là hormon vỏ thượng thận: glucocorticoid, aldosterol, androgen). Sự thiếu hụt các hormon này sẽ dẫn đến nhiều triệu chứng như: mệt mỏi ngày càng tăng dần làm bệnh nhân ngại làm việc, bi quan, kèm theo đó là gầy sút cân, ăn uống kém ngon, hay buồn nôn, nôn, huyết áp thường thấp, giảm trí nhớ hay quên, nữ sẽ bị rối loạn kinh nguyệt hay mất kinh, nam giới bị bất lực, nếu bệnh kéo dài có thể có sạm da.

Nguyên nhân gây suy tuyến thượng thận có thể chia làm 2 nhóm:

- Nguyên nhân tại tuyến thượng thận (suy thượng thận tiên phát): Phần vỏ thượng thận bị phá hủy nên không thể sản xuất đủ hormon theo nhu cầu của cơ thể. Nguyên nhân phổ biến nhất là bệnh tự miễn, trong đó hệ thống miễn dịch coi tuyến thượng thận là một vật ngoại lai xa lạ nên đã tấn công phá hủy tuyến nội tiết này. Các nguyên nhân khác có thể là lao hoặc viêm tuyến thượng thận do vi khuẩn, di căn ung thư tới thượng thận, chảy máu tuyến thượng thận...

- Nguyên nhân ngoài tuyến thượng thận (suy thượng thận thứ phát): Do tuyến yên bị tổn thương nên sản xuất ACTH bị giảm, hậu quả là hoạt động của tuyến thượng thận cũng bị giảm mặc dù nó không hề bị tổn thương. Hay gặp nhất là do bệnh nhân uống các thuốc glucocorticoid liều cao như prednisolone, dexamethasone, tiêm K- cort …kéo dài để điều trị một số bệnh mạn tính như bệnh khớp, hen phế quản, dị ứng....Khi dùng thuốc corticoid liều cao, kéo dài sẽ ức chế các hoạt động của tuyến thượng thận và khi ngừng uống thuốc một cách đột ngột thì tuyến thượng thận mất khả năng phục hồi về hoạt động bình thường. Nguyên nhân này gặp nhiều ở các bệnh nhân lớn tuổi, tự ý mua thuốc uống kéo dài, không tuân thủ việc sử dụng thuốc chặt chẽ theo đơn của bác sĩ.

Trường hợp của mẹ em khả năng do dùng thuốc tăng cân giảm đau núp bóng dưới dạng thuốc Đông y (có công thức gồm các dược thảo). Nhưng khi bào chế, các nhà sản xuất đã cho thêm tân dược như corticoid. Những người từng dùng nó đều khẳng định là thuốc có tác dụng rất nhanh, uống vào sẽ ăn ngủ nhiều, tăng cân ngay, hết nhức mỏi khớp, nhưng người nặng nề, khó chịu, ngưng uống thuốc thì bị giảm cân và ăn ít đi, đau nhức trở lại...

Cách điều trị suy thượng thận mạn tính do thuốc: bổ sung các hormon thượng thận mà chủ yếu là cortisol dưới dạng các thuốc uống như hydrocortison, prednisolon. Sau 1 thời gian giảm dần liều. Nếu tuyến thượng thận phục hồi quá trình tiết hormon thì có thể ngưng thuốc. Nếu không phải điều trị thay thế suốt đời, nhưng liều lượng có thể thay đổi tùy theo tình trạng sức khỏe cũng như tuổi tác của bệnh nhân. Chú ý quan trọng ở các bệnh nhân bị suy thượng thận mạn là cần phải đề phòng cơn suy thượng thận cấp rất nguy hiểm (có thể tử vong) bằng cách uống thuốc đều đặn và theo hướng dẫn của bác sĩ.

Ths.Bs Trung Phan