Tản mạn về Vaticanô II

Sài Gòn, ... 1962

“Các nghị phụ thuyết trình bằng tiếng Latinh. Văn chương Latinh của các nghị phụ thì xuýt xoát như nhau. Nhưng giọng Latinh của các ngài thì trời ơi đất hỡi. Nhất là khi các nghị phụ Mỹ thuyết trình, thì chỉ có Chúa nghe thôi. Vả lại mình đã có bản dịch tiếng Pháp cầm trong tay rồi, nên nghe hay không nghe cũng được. Ngồi lâu buồn ngủ, tôi xuống phòng giải khát được thiết lập ngay bên dưới những hàng ghế bậc thang. Không ngờ lại gặp một Đức cha người Pêru cũng vừa "cúp cua" xuống đây.

Tôi đến nói chuyện với ngài. Ngài nói tiếng Tây Ban Nha,

tôi không hiểu. Tôi nói tiếng Pháp, ngài không hiểu. Chúng tôi đành nói chuyện bằng tiếng Latinh, tiếng Latinh ba cọc ba đồng, nhưng cũng hiểu được nhau :

- Địa phận của Đức cha có bao nhiêu dân ?

- Một triệu rưỡi.

- Trong số đó có bao nhiêu giáo dân ?

- Thì một triệu rưỡi chứ còn gì. 100% mà !

- Thế địa phận Đức cha có bao nhiêu linh mục ?

- Mười ba, cộng với tôi là mười bốn.

- ? !

Tình hình Công giáo ở Mỹ châu Latinh là như thế đó. Phải có Công đồng để làm lại mọi sự".

Gần một nửa dân số Công giáo thế giới nằm trong vùng Mỹ châu Latinh. Nhưng đạo ở đó èo uột như thế đấy. Có cần phải trở về quá khứ để duyệt lại phương pháp truyền giáo ở đó không nhỉ ?

Đại chủng viện thánh Giuse Sài Gòn

--------------------------------------------------------------------------------

Hà Nội,... 1993

Hôm nay mình vô chủng viện Hà Nội. Tình cờ gặp lại cha Chí từ Sàigòn mới ra. Hồi còn học ở trường Hồ Ngọc Cẩn, cha Chí ngồi dưới mình một lớp. Gần bốn chục năm xa cách hôm nay gặp lại nhau, biết để đâu cho hết chuyện tâm sự. Chuyện nọ xọ chuyện kia. Loanh quanh một hồi, rồi đến chuyện Công đồng. Cha Chí kể :

“Hôm ấy là một ngày mùa đông. Mùa đông bên ấy lạnh lắm, nên cửa kính đóng im ỉm. Đóng cửa kính, thì căn phòng ấm áp, nhưng… hôi lắm. Và hôm ấy Đức Gioan 23 đang tiếp kiến một vị Hồng y. Đức Giáo Hoàng ngỏ ý muốn mở Công đồng, Công đồng Vaticanô II. Đức Hồng y sửng sốt hỏi :

- Đức Thánh Cha mở Công đồng để làm chi vậy ?

- Để làm chi hả ? Đây này... (Đức Giáo Hoàng đứng dậy ra mở cửa sổ cho không khí trong sạch tràn vào). Đấy, thấy chưa ? Ngộp quá rồi mà !...”

Không biết cha Chí kể chuyện thật hay chuyện tiếu lâm, nhưng chắc chắn là Giáo hội phải canh tân và đó là mục tiêu của Vaticanô II. Nhưng Vaticanô II bế mạc 30 năm rồi mà dường như công việc canh tân vẫn chưa đạt tiêu chuẩn. Tại sao ? Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II trả lời dứt khoát trong Thông điệp “Sứ vụ Đấng Cứu độ”.

“Sứ vụ truyền giáo canh tân Giáo hội, tăng cường niềm tin và căn tính người Kitô hữu, đem lại diệu cảm mới và những động lực mới. Niềm tin càng mạnh khi đem chia sẻ" (SVĐCĐ, 2). Từ đó mình xác tín rằng : nếu Giáo hội không đến với muôn dân, thì Giáo hội không thể canh tân được; hoặc mọi công tác canh tân sẽ trở nên vô hiệu. Nếu không đến với muôn dân, Giáo hội sẽ mãi mãi là căn phòng mùa đông, cửa kính đóng im ỉm.

Bên trong đại Chủng viện thánh Giuse Cổ Nhuế, Hà Nội

Bắc Ninh… 1989

Hôm đó mình đi Bắc Ninh vì tò mò muốn biết một vị giám mục miền Bắc có nhiều tư tưởng mới. Đức cha Tụng tiếp mình một cách thân tình. Mình hỏi thật nhiều. Đức cha Tụng sẵn sàng trả lời nhiều hơn mình hỏi. Nhưng mình chỉ ghi lại những câu mình thích nhất thôi:

“Vì hoàn cảnh chiến tranh chúng tôi không được biết thấu đáo về Vatican II. Nhưng chúng tôi cứ theo lương tâm mình mà suy nghĩ và hành động. Sau khi đất nước hòa bình, chúng tôi mới có được đầy đủ tài liệu về Vatican II. Chúng tôi rất vui vì những gì mình đã nghĩ và làm không ngờ lại rất phù hợp với Vatican II.

Chúng tôi chủ trương: tương quan giữa mọi thành phần của Giáo hội phải là Fraternité (huynh đệ). Muốn có Fraternité, thì phải có Égalité (bình đẳng). Các linh mục làm việc cho Giáo hội, được Giáo hội bảo đảm về đời sống vật chất. Người giáo dân làm việc cho Giáo hội thì cũng phải được bảo đảm về vật chất như thế. Đó là Égalité và nhờ đó sẽ có Fraternité.

Chúng tôi chủ trương linh mục chỉ làm những công tác thuộc phạm vi chức năng của mình. Những gì không liên quan đến Bí tích, thì trao hết cho giáo dân.

Chúng tôi không quan tâm đến việc xây cất cơ sở vật chất, để lo xây dựng con người. Chúng tôi cho giáo dân đi học y khoa, kiến trúc, giáo dục... để sau này họ phục vụ đồng bào.

Chúng tôi chủ trương linh mục không xây nhà thờ bằng gỗ đá. Công việc này sẽ cho giáo dân làm. Linh mục chỉ xây dựng thánh lễ misa thôi. Và chỉ bấy nhiêu thôi, linh mục xây dựng suốt đời cũng chưa xong”.

Mình ghi nhận những lời trên như những “lời vàng”. Đó là tư tưởng của Vatican II. Mong rằng những tư tưởng ấy mau chóng trở thành hiện thực.

Sơn Tây... 1990

Hôm nay có chừng bốn chục cựu tu sĩ họp mặt. Họ đến từ khắp giáo phận để dâng công xây Tòa Giám mục. Có mặt thì họp mặt. Anh nào cũng hăng hái bàn về Vatican II.

- Phải canh tân mới được, chịu hết nổi rồi. Chúng ta đã ăn cơm nhà Đức Chúa Trời, thì bây giờ phải trả ơn.

- Các đấng cứ coi bọn chúng mình là “nhất quỷ, nhì ma, thứ ba thầy xuất”, thì còn làm ăn gì được. Các cha mới canh tân Giáo hội. Còn chúng mình thì cứ theo đóm ăn tàn là xong. Point final (chấm hết).

- Thì có thấy đấng nào canh tân đâu? Trước sao, sau vậy. Vẫn như cũ! “Chẳng canh tân cũng được rỗi linh hồn”, các đấng bảo vậy.

- Nếu cuộc canh tân không bắt đầu từ trên, thì bắt đầu từ dưới. Thánh Phanxicô khó khăn có phải là giáo phẩm, giáo sĩ gì đâu, thế mà ngài đã làm cách mạng canh tân Giáo hội đấy. Nếu các đấng không canh tân, thì chúng mình canh tân. Đi từ dưới đi lên”. (Vỗ tay).

Mình nghĩ bụng: anh chàng này nói hay quá. Tư tưởng đã hay, lại còn dẫn chứng lịch sử nữa. Tuyệt! Quả vậy, chính tư tưởng của Vatican II cũng đã manh nha từ những cá nhân, những nhóm thiện thí có trước Công đồng. Thời Công vụ Tông đồ, giáo dân Antiôkia đã có ý tưởng và sự nghiệp truyền giáo cho lương dân trước cả các tông đồ (Cv 11,19-26).

Mình còn nhớ tháng 11.1974, trong cuộc họp về truyền giáo tại Nha Trang, ai nấy đều thắc mắc rằng tại sao trong khi ai nấy đều nghĩ mình phải xưng hô với Chúa là “con” và “chúng con” thì mới khiêm tốn và thân tình, thế mà Ban Phụng vụ của HĐGM lại bắt phải xưng hô “tôi” và “chúng tôi” như cũ! Chừng đó bí mật mới được bật mí rằng: “Tại Đức cha Hoàng Văn Đoàn. Ngài lý luận rằng theo nguồn gốc tiếng Việt thì “tôi” là tôi tớ. Phải xưng “tôi” với Chúa mới là khiêm tốn và đúng địa vị. Chẳng ai dám cãi với ngài, vì ngài chuyên về ngôn ngữ học”. Như thế thì không thuận tình và thuận lý, nên có tình trạng sình bụng đòi xì hơi. Cách xưng hô “con” với Chúa cứ âm thầm lan tràn, ngược lại với luật của bề trên.

Bây giờ thì “con” đã thay thế “tôi” một cách chánh thức rồi. Kết quả này là của cuộc cách mạng từ dưới đi lên đấy.