Tổng Giáo phận TPHCM có 23 xứ đạo với tên gọi bắt đầu bằng chữ “Tân”. Mỗi danh xưng gắn liền với lịch sử thành lập, cùng nguyện ước, niềm hy vọng về những điều tốt đẹp trên hành trình chọn nơi an cư.
DANH XƯNG GẮN VỚI ĐỊA DANH
Tên gọi của các giáo xứ không chỉ đơn thuần là một danh từ riêng, mà phía sau đôi khi còn có cả câu chuyện về nguồn gốc, lịch sử và hoàn cảnh hình thành, gắn liền với nơi các giáo đoàn hội tụ ban đầu.
Giáo xứ Tân Định với ngôi thánh đường tọa lạc trên đường Hai Bà Trưng, phường Xuân Hòa, thuộc giáo hạt Tân Định. Một số tín hữu cao niên ở đây cho rằng, tên gọi Tân Định có thể hiểu là nơi định cư mới. Tuy nhiên, những nhà nghiên cứu thì nói Tân Định là tên của một thôn mới, được lập từ hai thôn cũ Xuân Hòa và Phú Hòa. Chữ Tân Định xuất phát từ tên gọi vùng đất Tân Gia Định (vùng mới của thành Gia Định, nằm ngay ngoài thành), lâu dần gọi gọn là Tân Định. Cụ thể, giữa thế kỷ 19, có một nhóm người di cư từ miền Trung vào Sài Gòn và chọn vùng đất chung quanh hào gần vách thành Gia Định để định cư, trong số đó có khoảng 40 giáo dân, nhen nhóm cộng đoàn giáo hữu đầu tiên vào năm 1861, về sau lập nên họ đạo Tân Định, là một trong các xứ đạo đầu tiên của địa phận Tây Đàng Trong. Giáo xứ Tân Định hiện có hơn 5.000 nhân danh, với đời sống thiêng liêng sốt mến, cùng các hoạt động bác ái, dấn thân phục vụ tha nhân xa gần.
Cũng xưa cũ như Tân Định và chọn tên xứ gắn liền với địa danh còn có giáo xứ Tân Đông (hạt Hóc Môn), nay thuộc xã Đông Thạnh, TPHCM. Theo một số tài liệu, năm 1864, ông Đốc phủ Trần Tử Ca là một tân tòng có địa vị trong vùng Hóc Môn - Gò Vấp đã đến làng Tân Đông, thuyết phục những người làng theo đạo. Năm 1866, nơi đây có ngôi nhà nguyện đầu tiên, cất tạm bợ. Năm 1880 thì xây dựng ngôi nhà thờ mới kiên cố do ông Đốc phủ Ca dâng cúng đất và bỏ tiền ra làm. Họ đạo cũng lấy tên là Tân Đông, là tên một làng thuộc xã Đông Thạnh, tổng Lộc Thành Trung, huyện Phước Lộc, tỉnh Gia Định lúc bấy giờ. Họ đạo này có nhiều biến động trong rất nhiều năm, nhiều thời điểm còn rất ít giáo dân do chiến tranh, có khi là họ lẻ thuộc giáo xứ Tân Quy thành lập sau đó, cách Tân Đông lối 4-5 cây số. Mãi một thế kỷ rưỡi sau, vào năm 2005, Tân Đông mới chính thức được nâng lên giáo xứ.
Tại Hóc Môn cũng có giáo xứ Tân Hiệp là tên gọi gắn liền với địa danh. Theo “Từ điển Sài Gòn - TPHCM” do NXB Trẻ phát hành nhân kỷ niệm 310 năm Sài Gòn - TPHCM hình thành và phát triển (1698-2008), Tân Hiệp vào năm 1944 là tên một thôn của tổng Long Tuy Thượng, quận Hóc Môn, tỉnh Gia Định. Năm 1972 là xã của quận và tỉnh cũ. Nằm dọc theo tuyến quốc lộ 22, cách cầu An Hạ (cầu Bông) khoảng chừng 1 cây số hướng từ Củ Chi về Sài Gòn, giáo xứ Tân Hiệp được cha Phanxicô Xaviê Phan Thành Ngọ sáng lập năm 1954. Có một giai đoạn, được đổi tên thành xứ Phát Môn, trên cơ sở kết hợp tên giáo phận Phát Diệm và Hóc Môn - địa danh nơi định cư mới. Về sau, giáo xứ lấy lại tên Tân Hiệp như lúc ban đầu.
Giáo xứ Tân Hưng cũng thuộc hạt Hóc Môn nhưng lại nằm trên địa bàn quận 12 trước khi giải thể quận - huyện, tại vùng đất có dân cư sinh sống tự lâu đời, nhưng giáo xứ thì mới thành lập chưa đầy 70 năm, chính xác là năm 1956, khi những giáo dân gốc giáo phận Phát Diệm về đây định cư, lập xóm lập họ. Theo linh mục Vinh Sơn Nguyễn Văn Hồng, nguyên chánh xứ Tân Hưng, thì tên xứ được đặt theo tên địa danh xưa. Đối chiếu lịch sử, có thể nhận ra xứ Tân Hưng nằm trong vùng Tân Thới Hiệp, là một làng thuộc tổng Bình Thạnh Hạ, quận Gò Vấp, tỉnh Gia Định. Làng này vốn được hình thành trên cơ sở sáp nhập hai làng Tân Hưng và Thới An. Vậy Tân Hưng là tên của một trong hai làng cũ của địa phương.
Giáo xứ Tân Phú thuộc hạt Tân Sơn Nhì hình thành vào năm 1963 tại vùng đất lúc đó thuộc xã Tân Sơn Nhì, quận Tân Bình, tỉnh Gia Định. Hai năm sau khi giáo xứ được thành lập, tức vào năm 1965, chính quyền lúc bấy giờ tách một phần diện tích và dân số của hai xã Tân Sơn Nhì và Phú Thọ Hòa để lập nên xã Tân Phú. Theo ông Phạm Văn Đông, Chủ tịch Hội đồng Mục vụ giáo xứ Tân Phú hiện nay, tên gọi “Tân Phú” được vị linh mục chánh xứ tiên khởi Đa Minh Đinh Xuân Hải chọn dựa trên địa danh địa phương trong bối cảnh thập niên 60. Chữ “Tân” trong danh xưng giáo xứ vừa mang nghĩa “mới”, vừa là chữ đầu của địa danh xã Tân Sơn Nhì; còn “Phú” biểu trưng cho vùng đất trù phú, màu mỡ, gởi gắm niềm hy vọng về một cuộc sống ấm no, sung túc cho cư dân trên miền đất mới. Dầu vậy theo chúng tôi, rất có thể cái tên Tân Phú được đặt theo việc ghép hai địa danh trong vùng là Tân Sơn Nhì và Phú Thọ Hòa; hoặc được đặt khi đã hình thành xã Tân Phú năm 1965 như đã nói ở trên, bởi năm 1963, theo các ghi chép của TGP TPHCM thì số giáo dân về đây định cư mới hơn 80 gia đình, và mãi đến năm 1967 mới xây nhà thờ.
Nhắc đến giáo xứ Tân Phước, hạt Phú Thọ, người ta thường nhớ ngay đến cái tên “nhà thờ Hầm”. Theo các bậc cao niên trong xứ kể lại, vùng đất Tân Phước ngày trước trải dài với những vườn cao su rộng lớn. Khoảng giữa thập niên 1950, người di cư đến lập nghiệp ngày một đông ở ấp Tân Phước, xã Phú Thọ Hòa, quận Gò Vấp, tỉnh Gia Định. Trong số dân di cư có nhóm nhỏ tín hữu Công giáo, sử dụng một căn hầm chứa đạn cũ xưa người Pháp xây dựng làm nhà nguyện, nên có tên là nhà thờ Hầm. Đến ngày 6.6.1966, Đức cha Phaolô Nguyễn Văn Bình, Tổng Giám mục Sài Gòn ký sắc lệnh thành lập giáo xứ, và đặt theo tên ấp là Tân Phước. Địa bàn này nay thuộc phường Tân Hòa, TPHCM, còn có công viên Tân Phước (cạnh nhà thờ) và đình Tân Phước - một trong những biểu tượng văn hóa tín ngưỡng của người dân địa phương.
Có liên quan đến giáo xứ Tân Phước là giáo xứ Tân Trang, hạt Phú Thọ (32 Lê Minh Xuân, phường 8, Tân Bình - nay là phường Tân Hòa), nguyên là một họ lẻ của Tân Phước, được nâng lên thành xứ năm 1973. Linh mục tiên khởi là cha cố Giuse Phan Du Vịnh. Theo cổng thông tin điện tử quận Tân Bình cũ, phường 8 - nơi xứ Tân Trang tọa lạc - xưa kia bao gồm ấp Phú Trung 4, xã Phú Thọ Hòa và ấp Tân Trang, xã Tân Sơn Hòa của quận Tân Bình, tỉnh Gia Định. Thời đó nhà cửa thưa thớt, lụp xụp, chen chúc với nghĩa địa, bãi xe (nay là chợ Tân Bình), đường sá chật hẹp, quanh năm bùn lầy nước đọng. Khi thành xứ, đã lấy tên Tân Trang là tên địa danh trong vùng: ấp Tân Trang.
Giáo xứ Tân Hương, gần giáo xứ Tân Phú, hạt Tân Sơn Nhì, thành lập năm 1972 với số giáo dân ban đầu là 1.400 người Việt từ Campuchia trở về, cũng lấy theo tên địa danh. Vùng đất này trước năm 1975 là thôn Tân Hương, xã Tân Sơn Nhì, quận Tân Bình, tỉnh Gia Định. Tân Hương còn là tên tuyến đường mà nhà thờ giáo xứ tọa lạc tại số 162 Tân Hương, phường Tân Quý, quận Tân Phú (nay vẫn thuộc phường Tân Quý sau khi thành phố sắp xếp lại địa giới hành chánh), và là tên một ngôi chợ được lập năm 1970.
(còn nữa)
BÍCH VÂN
Bình luận