1. Năm Thân nói chuyện Khỉ, đó là tập quán xưa nay của giới làm báo Xuân, báo Tết nước ta. Có điều, cái nhan đề “Từ khỉ đến người” nơi đây, thoạt xem có lẽ dễ khiến bạn đọc nghĩ rằng người viết muốn nhắc lại… thuyết tiến hóa của Charles Darwin (1809-1882)!
Thưa không. Bài này không viết về hầu nhân (người vượn), mà bàn qua một tấm ảnh rất triết lý, để làm câu chuyện “ôn cố tri tân” đầu Xuân năm Khỉ (2016).
 |
2.Ba con khỉ trong ảnh trên là tác phẩm điêu khắc mỹ thuật thế kỷ 17 của Nhật, do nghệ nhân Hidari Jingoro (Tả Thậm Ngũ Lang) tạc phía trên cửa ngôi đền thờ Thần đạo danh tiếng Toshogu (Đông Chiếu Cung), tại thành phố Nikko (Nhật Quang), quận Tochigi, phía bắc Tokyo (Đông Kinh).
Thần đạo (Shinto, cũng gọi Kami-no-michi) là tôn giáo bản địa của dân tộc Phù Tang (Nhật). Đền thờ Toshogu thuộc về nhóm đền chùa tại thành phố Nikko đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới (World Heritage) vào năm 1999.
 |
| Chủ đề "ba không" được tái hiện với ba cô gái làm nghề geisha |
3.Người ta cho rằng cụm tượng này diễn tả lời dạy của Đức Khổng Tử chép trong Luận ngữ (12:1): Phi lễ vật thị, phi lễ vật thính, phi lễ vật ngôn. (Không nhìn điều trái lễ, không nghe điều trái lễ, không nói điều trái lễ).
Chữ Lễ của Nho giáo thường được các học giả Anh, Mỹ dịch là Propriety, với ý nghĩa là tính thích đáng, đúng đắn (của một hành vi); là sự đúng mực, hợp lẽ, phù hợp khuôn phép, quy ước luân lý xã hội (trong thái độ, cách cư xử), v.v…
Thí dụ, theo fr.aleteia.org, ngày 18-12-2015 vừa qua blog The Catholic Gentleman (bậc chính nhân Công giáo) đưa ra bảy lý do để khuyên quý ông Kitô hữu nếu muốn xứng đáng là kẻ mày râu quân tử (gentlemen) thì hãy quẳng hết sản phẩm khiêu dâm vào thùng rác. Nếu nói theo Nho giáo, thì tóm gọn còn một lý do: Xem (hay dùng) sản phẩm khiêu dâm là phi lễ, trái lễ.
4.Nhìn vào cụm tượng khỉ “ba không” của Hidari Jingoro trên cửa đền thờ Toshogu, ta thấy Mizaru là con khỉ bên phải, nó bịt mắt để không nhìn điều trái lễ. Kikazaru là con khỉ bên trái, nó bịt tai để không nghe điều trái lễ. Iwazaru là con khỉ ở giữa, nó bịt mồm để không nói điều trái lễ.
 |
| Đền thờ Toshogu |
5.Ba nguyên tắc đạo đức trên đây được người Nhật lấy làm khuôn vàng thước ngọc để dạy… phụ nữ (?). Giới sưu tầm bưu thiếp (postcards) rất trân quý tấm thiếp in thạch bản (khoảng 8,8x13,8 cm) do họa sĩ Bokuchitei Kuronbo vẽ năm 1908, cho thấy ba cô gái trẻ đang bưng tai, che miệng, bịt mắt.
Đến khi máy ảnh được phát minh, chủ đề “ba không” lại được tái hiện với ba cô gái làm nghề geisha (nghệ giả), chẳng hạn tấm ảnh xưa này (gốc đen trắng, được tô thêm màu):
6.Trong đạo Cao Đài, tại Huờn Cung Đàn (ở Tam giáo điện Minh Tân, số 221 Bến Vân Đồn, quận Tư, Sài Gòn) vào khuya ngày 28 rạng 29-6-1965, Đức Quan Âm Bồ Tát dạy về “ba không” như sau:
- Mắt phải ngó phải xem đúng lễ / Mắt tránh nhìn ô uế phàm thân… (tức là Phi lễ vật thị).
- Tai chớ lóng thì thầm to nhỏ / Lời đắng cay xiên xỏ người hiền… (tức là Phi lễ vật thính).
- Lời nói phải dịu dàng minh chánh / Lời nói sao xứng hạnh hiền nhân… (tức là Phi lễ vật ngôn).
 |
| Tấm bưu thiếp in thạch bản của họa sĩ Bokuchitei Kuronbo |
7.Trong Phúc âm, về “phi lễ vật thị”, Đức Giêsu dạy: “Nếu mắt phải của anh làm cớ cho anh sa ngã, thì hãy móc mà ném đi” (Matthêu 5:29).
Về “phi lễ vật thính”, Đức Giêsu dạy: “Hãy để ý tới điều anh em nghe” (Maccô 4:24); “Hãy để ý tới cách anh em nghe” (Luca 8:18).
Về “phi lễ vật ngôn”, Phúc âm chép: “Thưa anh em, anh em đừng nói xấu nhau” (Giacôbê 4:11).
8.Tóm lại, cụm tượng khỉ “ba không” hay tranh và ảnh thiếu nữ “ba không” quả thật hàm ngụ ý nghĩa tu đức tích cực. Trên quốc lộ từ Bến Tre về Sài Gòn cũng hay bán hàng thủ công xứ dừa là cụm khỉ “ba không”. Mong rằng, sau bài tản mạn ngày Xuân này, mặt hàng đó sẽ không bị tăng giá bởi vì có nhiều bạn đọc CGvDT ghé mua về vừa để trang trí trong nhà, vừa để tự nhắc nhở mình hãy giữ gìn mắt, tai, miệng lưỡi sao cho đúng phẩm hạnh của người biết tu hành đúng theo lời Chúa.
Huệ Khải
Bình luận