Cách trung tâm xã Trị An, tỉnh Đồng Nai khoảng hai mươi cây số đường rừng, làng bè Suối Tượng là nơi sinh sống tạm bợ của hàng trăm người dân lênh đênh trên mặt hồ Trị An. Phần lớn họ là người Việt từng sinh sống ở Campuchia trở về, sống phiêu bạt theo con nước, kiếm sống bằng nghề đánh cá, cào lía, cào hến theo mùa. Cuộc sống bấp bênh khiến trẻ em nơi đây khó đi học trường ngoài. Trong hoàn cảnh ấy, lớp học “Con Cá” nổi trên mặt hồ đã trở thành ánh sáng hy vọng, mở ra cơ hội cho các em làm quen với con chữ.
Được gọi là “Con Cá” vì những người thợ sau khi dựng xong lớp học đã vẽ một con cá và đặt ngay trước cửa lớp. Nó cũng là biểu tượng gần gũi với cuộc sống lênh đênh mưu sinh của các gia đình sinh sống quanh hồ. Lớp học là một chiếc chòi nhỏ dựng trên mặt nước, ghép từ những tấm tôn, bên dưới được gia cố bằng các thùng nhựa lớn để nổi trên hồ. Để đến được lớp, chúng tôi được một em học sinh chèo ghe đến đón.
Lớp học do nữ tu Phạm Thị Kim Lan, dòng Đức Bà Truyền giáo, cùng một nữ giáo viên phụ trách. Đều đặn hai buổi sáng và chiều từ thứ Hai đến thứ Sáu, các em học sinh xung quanh làng bè đến lớp học trên những chiếc ghe nhỏ. Từng nhóm đến lớp, đủ các lứa tuổi khác nhau. Lớp học tình thương này đã hoạt động được ba năm nay, giúp các em nhỏ ở khu vực có thể biết đọc, biết viết. Số lượng học sinh theo học không ổn định vì đặc thù cuộc sống mưu sinh rày đây mai đó của các gia đình. Nhưng giao động trong khoảng 30 đến 40 em với nhiều lứa tuổi khác nhau.
Lúc đầu, khi các nữ tu dòng Đức Bà Truyền giáo đến với vùng đất này, các sơ đã chứng kiến hoàn cảnh khó khăn và nhu cầu giáo dục cho con em nơi đây, nên đã mượn cơ sở của giáo điểm Suối Tượng để mở lớp học. Nhưng khoảng cách từ làng bè đến giáo điểm phải băng qua một con đường rất xa gập ghềnh đất đá, vì thế nhiều em khó có thể tham gia. Do đó, các nữ tu đã quyết định làm một lớp học trên bè ngay giữa làng bè để gần gũi và thấu hiểu cuộc sống của người dân. Sơ Lan nói rằng: “Mình phải ở giữa họ, đi với họ thì mới có thể hiểu và giúp đỡ họ”.
Từ đó, trên nền bè của một hộ gia đình, nhờ kinh phí từ một nhóm ân nhân và sự trợ giúp từ cha quản nhiệm giáo điểm, lớp học “Con Cá” trên bè nổi đã ra đời, dầu vậy, việc gìn giữ lớp học không hề dễ dàng. Chỉ vài tháng sau khi hoàn thành, một cơn giông lớn trong đêm đã làm bè lật úp. Không nản chí, sơ cùng mọi người tháo dỡ, gia cố thêm nhiều thùng rỗng và lắp đặt thêm hành lang bên ngoài. Thỉnh thoảng, những cơn giông mạnh làm đứt dây neo, khiến bè trôi tự do, nhưng sơ và người dân cùng nhau đưa lớp học về vị trí cũ.
Nơi cư ngụ không ổn định của người dân làng bè là một thách thức lớn đối với việc học của các em nhỏ. Một học sinh khoảng 11 tuổi kể rằng gia đình em vừa trở về từ Campuchia sau vài tháng mưu sinh, và hiện đang sống trên ghe. Nhiều em khác cũng có hoàn cảnh tương tự, việc học luôn trôi nổi, bấp bênh. Do hoàn cảnh khó khăn, chúng thường phải theo gia đình đi đánh cá từ 8 giờ tối đến khi mặt trời mọc, sau đó đem cá bán cho thương lái. Vì vậy, sơ Lan đã linh hoạt tổ chức hai buổi học trong ngày để trẻ có thể đến lớp vào thời gian phù hợp.
Cuộc sống ở làng bè dường như không ngừng trôi. Khi mực nước hồ cạn dần hoặc mùa mưa làm nước dâng cao, những mái nhà trên bè lặng lẽ di chuyển đến nơi khác. Là một phần của làng bè, lớp học cũng di chuyển theo các hộ dân. Đâu có học sinh, đó có con chữ. Ngoài ra, khó khăn không chỉ đến với các em mà còn với những người dạy. Ban đầu, các giáo viên phải đối mặt với mệt mỏi do say sóng, say nắng gió. Khu vực làng bè nằm sâu trong rừng, cách xa trung tâm xã Mã Đà, thiếu thốn đủ thứ, nhưng với lòng kiên trì và tình yêu thương, sơ Lan cùng các cộng sự vẫn bền bỉ đồng hành cùng các em qua nhiều năm.
Ngoài lớp học “Con Cá” trên bè, sơ Lan còn duy trì một lớp học tình thương trên đất liền tại khu C3 trong rừng Mã Đà, dành cho các em sống trong khu vực này. Ban đầu, sơ tự mình phụ trách cả hai lớp, mỗi lớp học một buổi. Sau này, khi có thêm một nữ tu hỗ trợ, lớp học được mở cả hai buổi trong ngày.
Giữa nơi tưởng chừng bị lãng quên, trong cuộc sống nổi trôi và thiếu thốn, vẫn có những con người thầm lặng gieo con chữ. Nhờ họ, ước mơ về một tương lai tươi sáng hơn vẫn được ươm mầm, dù hoàn cảnh bấp bênh như chính lớp học nhỏ trên mặt nước.
HOÀNG LONG
Bình luận