Say Noel, bài thơ “có duyên” với nhạc

Nói “có duyên” với nhạc, bởi lẽ nhắc đến bài thơ Say Noel của linh mục - nhà thơ Xuân Ly Băng (1926-2017), nhiều người Công giáo, nhất là những anh chị em từng tham gia ca đoàn, ít nhiều đều đã hát hai bản thánh ca khác nhau, mà lời xuất phát từ bài thơ này. Tác giả nhạc phẩm là hai vị nhạc sĩ Công giáo nổi tiếng: Linh mục Kim Long và linh mục Xuân Thảo.

“Say Noel” là bài thơ nằm trong tập “Thơ Kinh” của Xuân Ly Băng, xuất bản năm 1956 ở Sài Gòn. Thời điểm ra mắt tập thơ này nằm trong giai đoạn cậu chủng sinh G.B Lê Xuân Hoa (tên thật của nhà thơ Xuân Ly Băng) sáng tác sung sức nhất và bài “Say Noel” là một trong số những bài mà tác giả từng đắc ý nhất ở tập “Thơ Kinh”.

Khổ đầu của bài thơ có lẽ đã trở nên thân quen với nhiều tín hữu Công giáo vì nó cũng chính là những câu mở đầu của bài hát “Ðêm Noel”: Ðêm nay Noel về. Hồn ơi lắng tai nghe. Ðàn muôn cung réo rắt… Tác giả bản nhạc là linh mục nhạc sĩ Xuân Thảo. Trong khổ đầu này, nhạc sĩ có thay đổi một chút khi dùng từ “ơi” thay cho từ “hỡi” ở câu thứ hai và câu thứ tư, nguyên văn trong thơ là “Dồn dập khắp sơn khê”, đã trở thành câu hát “Dồn dập tiếng chuông vàng”. Tác giả của bản “Ðêm Noel” không lấy hoàn toàn lời của bài thơ mà dựa vào đó rồi sáng tạo thêm. Trong một lần chia sẻ với Công giáo và Dân tộc, linh mục nhạc sĩ Xuân Thảo đã nói về cơ duyên gặp được bài thơ này và cha đã hứng khởi tạo nên giai điệu: “Nhân đọc bài ‘Say Noel’ trên báo Tin Vui của hội dòng vào tháng 12.1970, tôi thấy có nhiều ý tưởng hay và lạ, thế là ngân nga và lẩy ra một số câu chủ chốt, những cụm từ đặc sắc rồi hòa trộn với tình ý của riêng mình, dựa trên phụng vụ để nắn nên giai điệu. Nhiều người thường lấy câu đầu ‘Ðêm nay Noel về’ để dễ nhớ bài hát”. Lúc viết bản nhạc này, nhạc sĩ cũng còn rất trẻ, mới là cậu chủng sinh 23 tuổi, đang học Thần học năm I của Giáo hoàng Học viện tại Ðà Lạt. Những cụm từ mà tác giả nhạc cho rằng “đặc sắc” của bài thơ, đã được đi vào phần điệp khúc như một điểm nhấn: “Ôi Noel, Noel, đêm trời nhiệm màu, khúc nhạc an hòa. Ôi Noel, Noel, đêm trời nhiệm màu, lời thơ kính mến”.

Âm điệu và tứ thơ của bài “Say Noel” cũng tạo cảm hứng cho linh mục nhạc sĩ Kim Long để cha phổ thành một bản hợp xướng cùng tên, với sự phụ soạn của nhạc sĩ Hải Linh. Bản thánh ca 4 bè, với tiết tấu khi dồn dập hùng tráng, lúc nhẹ nhàng êm dịu. Mỗi mùa Giáng Sinh về, nhạc phẩm này lại được nhiều ca đoàn trong nước cũng như hải ngoại chọn hát. Cha Kim Long từng tâm sự, thời trẻ, mình vốn là một người yêu thích thơ và đã viết nhiều thơ, rồi khi đọc những bài của Xuân Ly Băng, thấy có những điều bản thân muốn nói thì tác giả Xuân Ly Băng đã nói rồi, thế nên cha nghĩ mình không cần làm thơ nữa và đã bước sang lĩnh vực âm nhạc, muốn dùng âm nhạc để có thể chuyển tải thêm cái gì đó cho thơ. Cũng theo linh mục nhạc sĩ, khi đã cảm nhận được điều mà Xuân Ly Băng muốn nói trong lòng thì một lúc nào đó, nó thành nhạc là chuyện tất nhiên thôi. Lúc đọc một bài thơ, người nhạc sĩ hội nhập được ý tưởng của nhà thơ nhưng muốn đồng hóa một chút với ý tưởng của mình để có sự hòa nhập và vì thế, khi thể hiện bài thơ thành bản nhạc, nhạc sĩ viết hơi khác đi. Hơn 50 năm sáng tác thánh ca, linh mục Kim Long cảm nghiệm: “Ðối với các tác phẩm âm nhạc Công giáo, ý và lời ca quan trọng, nhạc là để chuyển tải mà thôi. Lời ca là cái căn cốt mà con người có thể lắng nghe và có thể lay động lòng người…”.

Bản hợp xướng “Say Noel” được mở đầu với đoạn “Noel đã trở về. Hồn ơi lắng tai nghe. Ðàn muôn cung réo rắt. Dồn dập khắp sơn khê”. Có thể thấy, ca từ của bài hát không khác mấy với so với nguyên văn khổ thơ, tác giả nhạc chỉ đổi câu “Ðêm nay Noel về” thành “Noel đã trở về”. Bài hợp xướng đúng như tựa đề, vẫn giữ lại những câu diễn tả “cái say” của hồn người khi Noel tới: “Chúa Hài Ðồng ngự đến, đem hoan lạc trời cao. Ðêm nay thơ kính mến, sẽ say ngã lao đao…”; “Ta say tiếng chuông vàng. Từng trận đổ vang vang…”; “Ta say muôn lời kinh. Thơm như hoa thiên đình…”. Có ý kiến cho rằng câu thơ “Sẽ say ngã lao đao” rất khó phổ nhạc nhưng linh mục Kim Long đã phổ rất tuyệt câu này. Thực vậy, lắng nghe các ca đoàn hợp xướng bản “Say Noel” sẽ nhận ra lời hát “say ngã lao đao” được lập đi lập lại. Với người thưởng thức thơ thì hình ảnh “say” này cũng thật tuyệt và vẫn mới mẻ đến tận hôm nay, dù bài thơ ra đời cách đây đã lâu lắm rồi!