Cha Giulio Alenio (tên tiếng Latinh là Julius Alenius, tiếng Trung là Nghệ Nho Lược) là thừa sai người Ý của dòng Tên, đến Trung Quốc vào thế kỷ 17 và dành trọn phần đời còn lại để lan tỏa Tin Mừng tại quốc gia Ðông Á này.
Cha Giulio Alenio sinh năm 1582 tại Leno gần Brescia (Ý) và mất ngày 10.6.1649 ở TP Nam Bình (tỉnh Phúc Kiến). Là nhà truyền giáo dòng Tên và học giả nổi tiếng, ngài được biết đến như là một trong những nhân vật có ảnh hưởng sâu rộng trong nỗ lực giao lưu văn hóa, khoa học và tôn giáo giữa châu Âu với Á Đông trong nửa đầu thế kỷ 17.
Ba thập niên ở Trung Quốc
Vị linh mục gia nhập dòng Tên năm 1600 và nổi bật với kiến thức uyên bác về toán học và thần học. Mười năm sau, cha được bề trên gởi đi truyền giáo ở Trung Quốc. Trong lúc ở Macau để chờ đợi cơ hội phù hợp đến Trung Quốc, cha dạy toán học cho các học giả địa phương và xuất bản tài liệu khoa học có tên Observation sur l’éclipse de lune du 8 Novembre 1612, faite a Macao - Các quan sát hiện tượng nguyệt thực ở Macau vào ngày 8.11.1612 (Tài liệu Hàn lâm viện Khoa học, VII, 706).
Khi có được cơ hội nhập cảnh Trung Quốc, cha nắm được chìa khóa hòa nhập bằng cách ăn mặc và hành xử đúng với quy chuẩn của người bản xứ. Bên cạnh đó, vị tu sĩ còn nghiên cứu sâu về Nho giáo và luôn thể hiện sự tôn trọng đối với truyền thống học thuật phương Đông. Chính vì thế, cha được người Trung Quốc tôn xưng là “Khổng Tử phương Tây”. Trong 30 năm ở đây, cha đi khắp nơi và là thừa sai đầu tiên có mặt ở tỉnh Giang Tây. Vị Giêsu hữu cũng bắt tay xây dựng một số nhà thờ ở tỉnh Phúc Kiến. Chính trong thời gian này, một trong những người cải đạo sang Công giáo tên Li Jiubiao đã ghi chép những cuộc trao đổi và đối đáp giữa cha Alenio và cha Andrius Rudamina, một trong các huynh đệ dòng Tên, nhằm giải thích những thắc mắc của giáo dân và kết tập thành một dạng tạp chí.
Ngoài những ghi chép về văn hóa, khoa học, vị linh mục còn viết về triều đình - cũng là triều đại cuối cùng của nhà Minh, chỉ rõ những sai lầm của các hoàng đế và tầng lớp tinh hoa đương thời đã mắc phải. Trong những năm cuối đời, cha chứng kiến nhà Minh sụp đổ và bị thay thế bằng triều đại nhà Thanh của dòng họ Ái Tân Giác La.
Di sản học thuật đồ sộ bằng Hán văn
Trong quá trình truyền giáo ở phương Đông, cha đã viết nhiều tác phẩm bằng tiếng Hán, trải rộng qua nhiều lĩnh vực. Nổi bật trong số đó là quyển “Vạn vật chân nguyên” về vũ trụ học. Sau này, quyển sách được dịch tiếng Mãn Châu dưới triều Hoàng đế Khang Hi và lấy tựa “Tumen jakai unengki sekiyen”. Một bản sao đã được gởi từ Bắc Kinh sang Paris vào năm 1789. Bên cạnh đó, ngài đã hoàn thiện công trình do các học giả dòng Tên đi trước thực hiện để cho ra đời Chỉ phương ngoại ký, bản đồ thế giới viết bằng tiếng Trung và nằm trong số những bản đồ đầu tiên có ghi nhận châu Mỹ.
Về mặt tôn giáo, cha đã hoàn thành bộ sách Cuộc đời của Thiên Chúa, Đấng Cứu Thế, dựa trên 4 Sách Phúc Âm và xuất bản tại Bắc Kinh từ năm 1635 đến năm 1637, gồm 8 quyển. Bộ sách được nhiều lần tái bản (trong đó có bản năm 1887 được người đời sau rút gọn còn 3 tập) và được sử dụng rộng rãi, kể cả các nhà truyền giáo Tin Lành. Trong những tài liệu khác, cha đã trình bày và phân tích về tín lý Kitô giáo. Tổng cộng, vị thừa sai uyên bác đã để lại cho hậu thế hàng chục tác phẩm bằng tiếng Trung, trải dài từ thần học, triết học đến thiên văn học và địa lý. Một danh mục đầy đủ các tác phẩm của cha được ghi chép trong Bibliothèque de la Compagnie de Jésus (Thư viện của dòng Tên) của tác giả Carlos Sommervogel.
Sau nhiều thập niên miệt mài với sứ mệnh truyền giáo ở Trung Quốc, cha Alenio qua đời ở Phúc Kiến ở tuổi 67. Ngày nay, ngài được ghi nhớ không chỉ như một nhà truyền giáo, học giả, mà còn là cầu nối quan trọng giữa Kitô giáo ở châu Âu và thế giới Nho học của phương Đông.
HỒNG HOANG
Bình luận