LTS: Sau sắp xếp, Bình Dương còn lại 36 đơn vị hành chính cấp xã (gồm 24 phường, 12 xã). Sau khi lần giở lại lịch sử vùng đất Bình Dương xưa, qua nhiều thời kỳ, chúng tôi sẽ lần lượt giới thiệu đến độc giả nguồn gốc tên gọi các địa danh của 36 phường, xã mới này, với những biến đổi qua từng thời kỳ. Trong bối cảnh mới sau sáp nhập, hiểu thêm về các địa danh xưa và nay của đất Bình Dương, cũng là để biết đến một phần mới của TPHCM.
*Phường Đông Hòa thành lập trên cơ sở nhập toàn bộ các phường Bình An, Bình Thắng, Đông Hòa cũ.
Theo ghi chép xưa, Đông Hòa là một làng được thành lập ngày 9.12.1939, do nhập 2 làng Đông An và Tân Hòa (Tân Hòa trước đó nhập từ 2 làng Mỹ Hòa và Tân Quới năm 1918), thuộc tổng An Thủy, quận Thủ Đức, tỉnh Gia Định. Từ năm 1956, Đông Hòa trở thành một xã thuộc quận Dĩ An, tỉnh Biên Hòa. Sau năm 1975, là xã thuộc huyện Thuận An, tỉnh Sông Bé, và từ năm 1996 thuộc tỉnh Bình Dương. Năm 1997, khi huyện Thuận An chia thành hai huyện Thuận An và Dĩ An, xã Đông Hòa thuộc huyện Dĩ An. Năm 2011, khi thành lập thị xã Dĩ An, Đông Hòa trở thành phường thuộc thị xã Dĩ An.
*Tên phường Dĩ An mới thành lập sau khi sáp nhập các phường Dĩ An, An Bình và các khu phố Chiêu Liêu, Chiêu Liêu A, Đông Chiêu, Đông Chiêu A, Tân Long, Đông Tác thuộc phường Tân Đông Hiệp cũ.
Dĩ An là tên làng thuộc tổng An Thổ, huyện Ngãi An, phủ Phước Long, tỉnh Biên Hòa từ năm Minh Mạng thứ 18. Trải qua triều Thiệu Trị, Tự Đức, đến đầu thời Pháp thuộc, vùng này thuộc hạt tham biện Biên Hòa, sau là Bình An, Ngãi An, Sài Gòn, Thủ Đức…, sau nữa lại thuộc Sài Gòn. Từ năm 1876, Dĩ An được gọi là làng thuộc hạt tham biện Sài Gòn, rồi Bình Hòa. Từ năm 1885, thuộc hạt tham biện Gia Định. Từ năm 1900 thuộc tỉnh Gia Định và từ năm 1918 thuộc quận Thủ Đức. Ngày 9.12.1939, làng Dĩ An hợp với 2 làng Bình Đường và Đông An trở thành An Bình Xã. Dĩ An cũng là tên một quận thuộc tỉnh Biên Hòa năm 1957 (lấy từ các phần đất của tỉnh Biên Hòa, tỉnh Gia Định và tỉnh Bình Dương), quận lỵ đặt tại An Bình Xã, gồm 3 tổng và 12 xã. Từ năm 1965, các tổng giải thể; sau năm 1975, quận Dĩ An trở thành huyện Dĩ An thuộc tỉnh Sông Bé.
Tên gọi Dĩ An còn được biết đến bởi đây là tên đình thần có bề dày lịch sử. Đình thần Dĩ An được xem là chứng cứ của thời gian, của dòng lịch sử khai hoang, mở đất Phương Nam của tiền nhân. Đình tọa lạc theo địa giới cũ ở tại khu dân cư Đại Nam, khu phố Nhị Đồng I, phường Dĩ An. Theo sử liệu ghi lại, ngôi đình này trước được gọi là miếu, bởi ban đầu chỉ dựng tạm bằng tranh tre, nứa lá. Khoảng năm 1838, khi dân số nơi đây đông hơn, người ta chung tay xây dựng ngôi miếu thành đình thờ thần Thành Hoàng Bổn Cảnh (theo bản sắc phong của vua Tự Đức năm 1852). Đình Dĩ An là nơi thờ Thành Hoàng, và cũng là nơi dân làng tổ chức hội hè, lễ bái hàng năm. Vào thời kỳ nhà Nguyễn, đình còn dùng làm trụ sở hành chính của địa phương, là nơi làm việc của hương chức, hội tề. Trải qua nhiều lần tu sửa, bảo quản, đình Dĩ An hiện vẫn giữ được kiến trúc cũ, là nơi sinh hoạt tín ngưỡng dân gian cho người dân trong vùng. Năm 2011, đình thần Dĩ An được cấp chứng nhận di tích văn hóa lịch sử cấp tỉnh, và 2019 được chứng nhận di tích cấp quốc gia.
*Phường Tân Đông Hiệp mới hình thành từ việc sáp nhập các phường Tân Bình và các khu phố Đông Thành, Đông An, Tân An thuộc phường Tân Đông Hiệp cũ; các khu phố Ba Đình, Tân Ba, Mỹ Hiệp, Tân Mỹ thuộc phường Thái Hòa cũ.
Tân Đông Hiệp là tên xưa của một làng thuộc tổng An Thủy, quận Thủ Đức, tỉnh Gia Định, thành lập năm 1939 do nhập 4 làng Đông Tác, Đông Minh, Tân Ninh và Hòa Hiệp. Từ năm 1956 trở thành xã Tân Đông Hiệp, thuộc quận Dĩ An, tỉnh Biên Hòa. Sau năm 1975 là tên một xã thuộc huyện Dĩ An, tỉnh Sông Bé; từ năm 1999, xã Tân Đông Hiệp thuộc huyện Thuận An, tỉnh Bình Dương; đến năm 2011 là tên một phường thuộc thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương.
*Phường Thuận An hình thành sau khi gộp hai phường Hưng Định, An Thạnh cũ.
Năm 1977, có đợt điều chỉnh ranh giới hành chính các đơn vị xã, huyện trong tỉnh Sông Bé. Theo đó, nhập hai huyện Lái Thiêu và Dĩ An thành huyện mới tên là Thuận An, với ý nghĩa là vùng đất thuận lợi, an lành. Đến 2011, thị xã Thuận An được thành lập, đồng thời chuyển 2 thị trấn Lái Thiêu, An Thạnh và 5 xã Vĩnh Phú, Bình Hòa, Thuận Giao, An Phú, Bình Chuẩn thành 7 phường có các tên như tên thị trấn và xã cũ. Thị xã Thuận An lúc này gồm 7 phường và 3 xã.
*Sáp nhập phường Thuận Giao và các khu phố Bình Quới A, Bình Quới B, Bình Phú thuộc phường Bình Chuẩn cũ thành phường Thuận Giao mới.
Năm 1927, Thống đốc Nam Kỳ ký sắc lệnh về việc điều chỉnh địa giới hành chính toàn Nam Kỳ, xã Thuận Giao được hình thành trên cơ sở sáp nhập hai làng Bình Thuận và Thuận Giao thuộc tổng Bình Chánh, quận Châu Thành, tỉnh Thủ Dầu Một. Từ năm 1945 đến 1954, Thuận Giao thuộc quận Lái Thiêu, tỉnh Thủ Dầu Một. Sau 1975, Thuận Giao thuộc huyện Thuận An, tỉnh Sông Bé; rồi thuộc Thuận An, tỉnh Bình Dương (2011). Hai làng Bình Thuận và Bình Giao sau này trở thành hai khu phố thuộc phường Thuận Giao.
*Phường Bình Hòa mới hình thành khi nhập phường Bình Hòa và các khu phố Trung, Đông, Phú Hội thuộc phường Vĩnh Phú cũ.
Bình Hòa là tên gọi được đặt cho nhiều địa danh ấp, làng, phường, xã, cầu, khu phố… ở miền Nam. Nguồn gốc của tên Bình Hòa ở địa bàn phường Bình Hòa hiện nay cũng bắt nguồn từ tên gọi làng Bình Hòa cũ. Vốn làng Bình Hòa được lập trên cơ sở gộp hai làng Bình Đức và Bình Đáng, theo nghị định của Thống đốc Nam Kỳ ngày 8.1.1927. Làng Bình Hòa khi đó thuộc tổng Bình Chánh, quận Châu Thành, tỉnh Thủ Dầu Một. Năm 1949, Bình Hòa trở thành xã thuộc quận Lái Thiêu. Năm 2011, khi thị xã Thuận An thành lập, Bình Hòa là tên phường thuộc thị xã này.
Bình Hòa cũng là tên của một xứ đạo, tên gọi xứ được đặt theo tên đơn vị hành chính. Giáo xứ Bình Hòa ban đầu là một giáo điểm, chính thức lên hàng giáo xứ vào ngày 15.8.1968.
Tài liệu tham khảo:
- Địa danh ở Bình Dương (Tiến sĩ Huỳnh Ngọc Đáng chủ biên)
- Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn (Nguyễn Đình Đầu)
- Từ điển từ nguyên địa danh Việt Nam (Lê Trung Hoa)
- Khái lược về địa danh Công giáo ở Bình Dương (Thạc sĩ Đinh Thanh Huy - Bảo tàng Bình Dương).
- Lược sử giáo xứ Bình Hòa (lưu hành nội bộ)
MINH HẢI thực hiện
Bình luận