Một quyển sách tôi đã “ngấu nghiến” từ Lời giới thiệu đầu tiên cho đến Thư mục tham khảo ở những trang cuối cùng. Thần Khúc - tuyệt phẩm của đại thi hào Dante, đã bước ra khỏi “cung điện hàn lâm” để những độc giả bình dân như tôi có thể đọc, cảm thụ và thẩm thấu.
Ẩn số Thần Khúc
Dù được dịch sang tiếng Việt từ năm 1978 nhưng bao nhiêu năm nay, Thần Khúc luôn nằm ngoài tầm với của số đông độc giả Việt Nam. Hầu như những người biết hay nghe nói về Thần Khúc đều chỉ qua một số trích đoạn trong giảng dạy, các công trình nghiên cứu hoặc các chương trình hội thảo, các buổi tọa đàm... Còn một số độc giả thực sự yêu thích, muốn bước vào thế giới Thần Khúc và thưởng thức một tác phẩm văn chương đúng nghĩa thì cũng chỉ được tiếp cận những bản dịch không trọn vẹn, “thiếu trước, hụt sau”.
Điều cốt lõi làm cho Thần Khúc cứ mãi là “ẩn số” đối với số đông độc giả Việt Nam, dù đã được rất nhiều dịch giả chuyển ngữ, có lẽ là do văn hóa trong Thần khúc là văn hóa của Kitô giáo, cùng những điển tích, điển cố Hy Lạp - La Mã được hiểu theo nhãn quan của Dante, nên dịch giả có “ý thức hệ” khác Dante không “chạm” đến vũ trụ quan đầy sức tưởng tượng và tính ẩn dụ thể hiện tư tưởng thần học và đạo đức Kitô giáo xuyên suốt tác phẩm.
Tôi biết đến Thần Khúc năm 2016 qua một bản tin nhỏ đăng trên báo. Tôi tìm hiểu thì được biết đã có ít nhất 6 dịch giả chuyển ngữ tác phẩm này. Tôi lùng sục khắp nơi, gọi điện đến các nhà sách, nhà xuất bản nhưng thời điểm đó không nơi nào còn. Tôi “gửi tín hiệu vào vũ trụ” thì nhận được một lời đáp “Có một quyển của dịch giả abc, giá 3 triệu đồng, mua hông”. Sau một hồi “Kỳ kèo bớt một thêm hai”, tôi đã mua được với giá 2,5 triệu đồng. Dầu vậy, sau nhiều ngày dày công đọc hết quyển sách, tôi thấy “xa lạ” so với những gì biết về Thần Khúc và Dante. Sau đó tôi đặt một quyển bằng tiếng Anh và mò mẫm vừa đọc vừa tra từ điển, nhưng hỡi ơi, lạc vào quyển sách như lạc vào “rừng hoang” không lối thoát.
Con đường đến với Thần Khúc trắc trở nhiều hơn tôi nghĩ. Ngày ngày nhìn vào kệ sách, thấy 2 quyển Thần Khúc, một tiếng Việt, một tiếng Anh, lòng tôi lại đau nhói. Bao giờ tôi mới có thể được đọc Thần Khúc một cách thực sự và hiểu được những điều Dante muốn nói?
Năm năm sau, thật bất ngờ, tôi mua được Dante - Thần Khúc của linh mục Đình Chẩn ở Nhà sách Hòa Bình (Q1, TPHCM). Tôi ngấu nghiến từng chữ. Đây rồi! Tôi đã tìm thấy kho báu!
Người “giải mã” Thần Khúc
Vậy là sau một thời gian dài thiệt dài, dài tới 7 thế kỷ, năm 2022, Thần Khúc - bản trường ca vĩ đại của thế giới, từng dịch sang hơn 60 ngôn ngữ, được chuyển thể, gợi cảm hứng cho nhiều tác phẩm ở các loại hình nghệ thuật - mới trút bỏ “xiêm y hàn lâm” để đến với số đông công chúng và độc giả Việt Nam. Người làm nên kỳ tích này chính là dịch giả Đình Chẩn.
Bước vào Thần Khúc của dịch giả Đình Chẩn, hẳn bạn sẽ vô cùng ngạc nhiên. Bản trường ca vĩ đại của nền văn học Ý thời Trung cổ được Việt hóa một cách uyển chuyển, mượt mà, lôi cuốn và đầy hấp dẫn bằng các thể thơ quen thuộc của Việt Nam. Nếu người đọc không am tường về văn học phương Tây, không có nhiều kiến thức về chính trị xã hội lúc bấy giờ, hoặc không biết nhiều về thần thoại Hy Lạp hay Kinh Thánh, vẫn có thể đọc và đi vào thế giới Thần Khúc một cách sâu sắc. Bởi dịch giả Đình Chẩn đã trao cho người đọc “chìa khóa để hiểu Thần Khúc” ngay những trang đầu tiên, và còn kỳ công phân tích, lý giải, chú thích từng nhân vật, sự kiện, các điển tích... hết sức tỉ mỉ. Không chỉ mang đến cho độc giả Việt một “món ăn” quý hiếm nhất nhì thế giới, “người đầu bếp” tài hoa Đình Chẩn còn khéo léo chế biến và chắt lọc những gì là tinh túy nhất để Thần Khúc có thể “hợp khẩu vị” với tất cả những người có nhu cầu thưởng thức và cả những người biết thưởng thức. Có thể nói, linh mục Đình Chẩn là môt dịch giả rất “có tâm” khi cung cấp cho độc giả những “kiến thức nền” vô cùng quan trọng để đọc và hiểu Thần Khúc một cách trọn vẹn, như: Thân thế và sự nghiệp của Dante, Cấu trúc - Nội dung Thần Khúc, Chìa khóa để hiểu Thần Khúc, Dẫn nhập Thần Khúc và Đôi nét về những giá trị tư tưởng... Thậm chí, ở từng phần, từng ca khúc (Bi khúc), dịch giả còn cẩn thận nêu lên ý chính, thời gian, không gian, địa điểm, nhân vật, sự kiện... với lối kể chuyện hấp dẫn, lôi cuốn bằng ngòi bút sắc sảo, uyên thâm, giúp độc giả nắm được nội dung chính của các Bi khúc, để khi đọc những vần thơ, có thể tự do nhấm nháp từng con chữ và thăng hoa với vẻ đẹp thực sự của nghệ thuật thi ca.
Bước vào Thần Khúc, chúng ta sẽ chạm tới các khía cạnh trí tuệ lớn của nhân loại như triết học, tôn giáo, luật pháp và văn chương, và những điều cao siêu đó đã được “mã hóa” bằng ngôn ngữ thi ca một cách tài tình, giúp người đọc có thể hiểu và rung cảm được với tư tưởng thần học, hiểu được ý nghĩa tôn giáo một cách rõ ràng và sâu sắc hơn.
Maria Clêmentê Hofbauer Bảo Thiên
Bình luận