Người lớn thường đề cập đến chuyện trẻ cần học cách tôn trọng người lớn, tôn trọng luật lệ…, nhưng quyền được tôn trọng của trẻ em lại thường bị chính người lớn phớt lờ, ngay cả ở những môi trường tưởng như phải là nơi giáo dục ban đầu như gia đình, trường học.
Đừng nói trẻ em không biết gì
Gần đây, trên mạng xã hội lan truyền câu chuyện một cô giáo mầm non bức xúc khi đưa 70 bạn nhỏ đến một sân khấu kịch nhưng lại bị cho “leo cây”. Theo lịch, vở kịch sẽ bắt đầu vào lúc 8g40 nhưng sau khi các bé đến đúng giờ và đã ngồi ngoan ổn định thì 9g15 vẫn chưa bắt đầu. Các bé bắt đầu nhốn nháo, giáo viên phản ảnh thì bên phía kịch nói còn cần phải chờ một trường khác tới mới diễn. Tiếp tục chờ đến 9g30 vẫn không thấy diễn. Vì còn liên quan đến bữa ăn và lịch sinh hoạt học tập nên các cô quyết định không chờ nữa. Vậy mà khi ra về, bên phía sân khấu kịch chỉ lạnh lùng: “Ồ về à, xin lỗi nhé”. “Có lẽ người lớn cho rằng tụi nhỏ không biết gì mà không nghĩ ra mọi việc làm của người lớn - hay hoặc không hay đều là bài học ghi vào nhận thức của đứa trẻ”- cô giáo chia sẻ.
Tuần trước, Q.N (lớp 5 - Cà Mau) khi đang học trên lớp thì bị khó thở và ngất xỉu. Em được thầy cô, bạn bè đưa lên phòng y tế nghỉ ngơi. Mọi chuyện tưởng bình thường cho đến khi vài ngày sau, Q.N tình cờ phát hiện hình ảnh lúc mình nằm gục trên lớp và trong phòng y tế bị đưa lên trang cộng đồng của trường với nội dung: “Cách xử lý khi học sinh bị hạ canxi”. Bên dưới phần bình luận, nhiều bạn bè réo gọi tên Q.N với những lời lẽ làm cô bé hoảng loạn, vì hình ảnh không đẹp của mình chưa được ai xin phép lại xuất hiện rộng khắp. Đáng buồn là khi nói với ba mẹ, Q.N chỉ nhận được thái độ thờ ơ vì cả hai người đều cho rằng chuyện không quá nghiêm trọng, nên cũng không phản ánh với trường học. Cho đến khi em cương quyết không chịu đi học thì nhà trường mới có động thái gỡ ảnh, xin lỗi em và gia đình.
Theo báo cáo khảo sát năm 2024 của Viện Nghiên cứu Quản lý Phát triển bền vững, với sự tham gia của 831 trẻ em tại 6 tỉnh, chỉ 56,7% trẻ em thường xuyên được cha mẹ lắng nghe và tôn trọng ý kiến. Tại trường học, tới 63% học sinh chưa bao giờ trao đổi với lãnh đạo trường. Ở các cộng đồng khác, mức độ tham gia của trẻ em còn khá thấp. Trên thang điểm từ 1-5, chưa có hoạt động nào đạt điểm trung bình từ 3 trở lên.
Về quyền được tôn trọng, Luật Trẻ em quy định rõ: “Trẻ em có quyền được tôn trọng đặc điểm và giá trị riêng của bản thân, phù hợp với độ tuổi và văn hóa dân tộc; được thừa nhận các quan hệ gia đình”. Mọi người có trách nhiệm “Tôn trọng, lắng nghe, xem xét, phản hồi, giải thích ý kiến, nguyện vọng của trẻ em phù hợp với độ tuổi, sự phát triển của trẻ em và điều kiện, hoàn cảnh của gia đình”. Cũng theo khảo sát trên, chỉ 20,1% trẻ em chưa từng nghe và biết đến về quyền này.
Mở rộng những cuộc đối thoại
Trong thời gian gần đây, tại một số trường học, phòng của thầy cô hiệu trưởng, hiệu phó luôn rộng mở, sẵn sàng lắng nghe và giải đáp tất cả các thắc mắc của các em trong quá trình học tập.
Một số trường tổ chức các buổi gặp gỡ, đối thoại giữa học sinh và ban giám hiệu, giúp các em học sinh tự tin chia sẻ suy nghĩ, mong muốn về các vấn đề như nội quy trường học, cách ứng xử giữa học sinh và giáo viên, áp lực học tập, thi cử, hay phương pháp giảng dạy… Những buổi đối thoại này không chỉ giải tỏa kịp thời các khúc mắc, ức chế của học sinh, mà còn ngăn ngừa những phản ứng tiêu cực hoặc suy nghĩ không lành mạnh. Tuy nhiên, những cuộc đối thoại hữu ích như trên mới chỉ được diễn ra ở các cấp Đại học hoặc THPT. Đã đến lúc cũng cần mở rộng ở những cấp học nhỏ hơn như THCS, Tiểu học và thậm chí cũng nên hình thành thói quen cho trẻ bày tỏ ý kiến và được lắng nghe ở ngay cấp học Mầm non.
Bên cạnh nỗ lực từ nhà trường, trong môi trường gia đình, pháp luật cũng quy định các hành vi trù dập khi trẻ em bày tỏ ý kiến hoặc không tôn trọng, lắng nghe, xem xét, phản hồi nguyện vọng của trẻ em có thể bị xử phạt vi phạm hành chính từ 1-3 triệu đồng. Nghiêm trọng hơn, hành vi tiết lộ thông tin cá nhân của trẻ như tên, tuổi, hình ảnh, thông tin về trường lớp, kết quả học tập, hoặc bí mật đời sống riêng tư mà không được sự đồng ý của cha mẹ, người giám hộ, hoặc trẻ từ đủ 7 tuổi trở lên, có thể bị phạt từ 20 đến 30 triệu đồng.
Quyền được tôn trọng của trẻ em là nền tảng cho sự phát triển lành mạnh và toàn diện thế hệ tương lai. Trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển, những nỗ lực này góp phần xây dựng một thế hệ tự tin, trách nhiệm và được trân trọng.
Hải Triều
Bình luận