Giữa nhịp sống đô thị hiện đại, những chiếc đèn Trung Thu khổng lồ rực rỡ sắc màu xuất xưởng từ một gia đình làm nghề truyền thống trong xóm đạo Phú Bình (TPHCM) trong nhiều năm qua đã góp thêm sự lung linh vào mỗi mùa trăng sáng. Phía sau những sản phẩm đó là tâm huyết âm thầm giữ nghề của gia đình ba thế hệ trong suốt hơn nửa thế kỷ.
Độc bản giữa lòng phố thị
Mỗi dịp Trung Thu cận kề, làng nghề đèn lồng thủ công Phú Bình lại rộn ràng cảnh “vào mùa” với với cơ man đèn các loại. Hàng ngàn chiếc đèn lớn nhỏ được sản xuất, từ loại chỉ bằng lòng bàn tay cho đến những chiếc đèn cỡ lớn dài vài mét. Trong số chục hộ dân còn làm nghề này, chỉ duy nhất gia đình ông Nguyễn Trọng Thành làm loại đèn “khổng lồ” độc đáo.
Tìm đến cửa tiệm của gia đình ông Thành trong xóm chợ đông đúc sau lưng nhà thờ Phú Bình, người ta dễ dàng nhận ra bởi hàng loạt lồng đèn đủ màu sắc và khung đèn treo ở mái hiên. Vừa chăm chú vẽ họa tiết cho một chiếc đèn cá chép cỡ lớn, ông Thành vừa kể về lịch sử cơ sở của gia đình với hơn 50 năm miệt mài với nghề lồng đèn truyền thống. Thuở nhỏ, anh chị em của ông thường được cha mẹ làm cho những chiếc lồng đèn lớn để tham gia các cuộc thi của giáo xứ. Đó cũng là tiền đề cho ý tưởng làm lồng đèn khổng lồ sau này. Từ khoảng năm 2017, gia đình ông bắt đầu nhận được những đơn đặt hàng làm đèn với kích thước từ trên 1 mét đến 2 mét cho các siêu thị, trường học, công ty... Càng về sau, kích thước của sản phẩm càng tăng theo yêu cầu của khách hàng. Mỗi năm, cơ sở của gia đình cung ứng khoảng 100-200 chiếc đèn ngoại khổ, với nhiều mẫu mã khác nhau.
Mùa Trung Thu năm nay, sản phẩm nổi bật nhất là đèn rồng dài 12 mét, đường kính hơn 0,5 mét; và đèn vầng trăng khuyết 2,5 mét được tạo thành từ hơn 400 ngôi sao. Hai chiếc đèn này, cùng với đèn cua và cá chép lớn là đơn đặt hàng từ một quán cà phê theo phong cách xưa ở quận Bình Tân. Vì kích thước quá khổ, việc sản xuất đèn rồng chỉ có thể diễn ra vào ban đêm.
Ban ngày làm đèn phổ thông và đèn to vừa, đêm đến họ sắp xếp để dành khoảng trống giữa căn nhà rộng 4 mét dài 12 để làm đèn rồng. Mỗi đêm chỉ chợp mắt khoảng 1-2 tiếng, ông Nguyễn Trọng Bình, em trai ông Thành, chăm chút khâu làm khung tạo hình. Quá trình chế tác đèn rồng là một chuỗi ngày miệt mài. Ông Bình ưu tiên làm đầu rồng trước, đây là phần phức tạp nhất, đòi hỏi sự chính xác cao độ để tạo hình các chi tiết. Để làm thân rồng, ông uốn nan thành những khung tròn, rồi khéo léo liên kết lại tạo độ uốn lượn mềm mại. Sau 5 đêm liền miệt mài, đầu và thân rồng được ráp với nhau bằng một khớp nối tạo nên khung đèn hoàn chỉnh. Đêm tiếp theo, thợ gia công thực hiện khâu dán giấy bóng kiếng, phải dán thật căng và đều để khi đèn bật sáng sẽ tạo ra hiệu ứng ánh sáng rực rỡ nhất, và cần hết ngày hôm sau để giấy căng đều. Đêm thứ 7 thì vẽ trang trí do ông Thành cùng với 2-3 người nữa thực hiện. Vừa xong đèn rồng, đèn vầng trăng khuyết cũng được thi công trong 2 đêm liền với 4 người tham gia. Vì đèn có kích cỡ lớn, nên khi giao phải vận chuyển bằng xe tải và lắp đặt với sự hỗ trợ của giàn giáo cùng đội ngũ 4 người thi công.
Ngoài đèn giấy bóng kiếng quen thuộc, cửa hàng cũng đã hoàn thành nhiều sản phẩm bằng vải lụa độc bản. Một chiếc đèn cá chép có họa tiết ánh vàng bởi kỹ thuật sơn loang màu trên nền vải lụa, đã được bán với giá 5 triệu đồng, sau một tuần chế tác. Ông Bình còn tiết lộ về chiếc đèn cá hóa rồng công phu đang được hoàn thiện, dự kiến sẽ ra mắt vào mùa Trung Thu năm tới. Theo ông: “Làm nghề này không chỉ cần tay nghề mà còn phải luôn sáng tạo để theo kịp nhu cầu thị trường. Chúng tôi vừa giữ lại hồn cốt truyền thống, vừa thay đổi hình thức để phù hợp với gu thẩm mỹ hiện đại”. Chính nhờ tâm huyết ấy, sản phẩm của gia đình ông đã có mặt ở nhiều tỉnh thành trên khắp mọi miền và cả ở nước ngoài.
Trăn trở giữ nghề truyền thống
Câu chuyện làm lồng đèn của gia đình ông Thành bắt đầu từ năm 1960, khi ông bà ngoại mang nghề làm đèn từ làng Báo Đáp (tỉnh Nam Định cũ) vào Sài Gòn lập nghiệp. Khu cư xá Phú Bình - hình thành từ thời giáo xứ thành lập - nơi họ sinh sống, nổi tiếng với các nghề thủ công theo mùa: hoa giấy dịp Tết, ngôi sao mùa Giáng Sinh, và lồng đèn Trung Thu vào tháng 8 Âm lịch.
Thập niên 1990, nghề làm lồng đèn bước vào thời kỳ hoàng kim. Cả trăm hộ dân cùng làm lồng đèn, từ đèn truyền thống cho đến mẫu mới “ăn theo” các nhân vật phim ảnh thời đó như Tây Du Ký, Đôrêmon… Gia đình ông Thành cũng không nằm ngoài guồng quay. Cha chẻ tre, làm mẫu; mẹ cắt giấy, nấu hồ; các con làm khung, vẽ họa tiết… Ông Thành nhớ lại: “Những ngày đó ăn cũng không có chỗ ngồi, vì đèn chất từ bếp lên giường, nhiều đêm 1-2 giờ vẫn có người đến lấy hàng, vất vả mà vui”.
Tuy nhiên, bước sang những năm 2000, đèn điện tử ngoại nhập tràn vào khiến làng nghề thủ công dần mai một. Nhiều gia đình bỏ nghề vì lớp trẻ không nối nghiệp. Dẫu vậy, ngọn lửa làm đèn lồng ở Phú Bình vẫn không tắt. Những năm gần đây, nhu cầu lồng đèn truyền thống trở lại khi các trường học, nhà thờ, đơn vị tổ chức sự kiện văn hóa ưa chuộng đèn truyền thống, gìn giữ nét đẹp xưa. Trong bối cảnh này, các đơn đặt hàng không chỉ là đèn thành phẩm mà còn bao gồm cả nguyên vật liệu để học sinh, sinh viên tham gia các hoạt động trải nghiệm. Nhiều nhóm sinh viên còn tìm đến tận cửa hàng để học cách làm đèn ngay tại chỗ - một trải nghiệm lạ lẫm nhưng đầy thú vị với giới trẻ thành thị. “Lớp trẻ giờ mê check-in, chụp ảnh. Khi cầm được chiếc đèn truyền thống do chính tay mình làm, các em vui lắm”, ông Thành kể lại niềm vui khi được các em gọi là thầy sau những giờ hướng dẫn tận tâm.
Niềm vui và sự đón nhận nhiệt tình từ giới trẻ là động lực để những người làm đèn lồng Phú Bình giữ lửa nghề và nuôi dưỡng những dự định phát triển lớn hơn.
Chuẩn bị cho mùa trăng rằm năm tới, anh em ông Thành ấp ủ kế hoạch phối hợp cùng địa phương và bà con trong xóm giáo làm “phố đèn Trung Thu” tại xóm đạo Phú Bình. Nơi đó sẽ là không gian trưng bày các mẫu đèn cổ xưa từ làng Báo Đáp cho đến những sáng tạo hiện đại của người thợ hôm nay - như cách kể lại câu chuyện của một làng nghề, của những gia đình đã gìn giữ ánh đèn truyền thống vào mỗi mùa trăng rằm soi lối.
Bích Vân
Bình luận