Giá trị giáo dục về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật... của các bảo tàng, di tích thật sự sâu sắc, không sách vở nào thay thế được: hồn vía đất nước, vùng miền, thời đoạn lịch sử, danh nhân... gói trong từng cổ vật, kiến trúc, cội cây, những chi tiết nhỏ nhất qua nghìn năm, vạn năm để lại. Việc bảo tồn đóng vai trò níu giữ thời gian, chuyển thông điệp cho hậu thế...
Đất nước trải qua những giai đoạn phát triển văn hóa - nghệ thuật đặc sắc, phản ánh qua kiến trúc, sản phẩm… Bảo tàng văn hóa - nghệ thuật có vai trò quan trọng nhấn mạnh bản sắc Việt, cái riêng trong hội nhập mạnh mẽ ngày nay để hòa nhập không hòa tan.
![]() |
Bảo tàng Sóc Trăng nhìn từ một góc sân - ảnh: Công Nguyên |
Có dịp đến thăm các bảo tàng, địa chỉ văn hóa - lịch sử ở các nơi trên dải đất hình chữ S này, người viết đã có cái nhìn riêng. Bên cạnh xúc cảm mạnh mẽ trước hồn vía vọng từ quá khứ về lịch sử và văn hóa, đọng trong lòng nhiều tiếc nuối khi các điểm văn hóa - lịch sử ở không ít chốn vắng vẻ khác thường, như bị lãng quên.
Bảo tàng lịch sử TPHCM, một công trình kiến trúc đẹp ngay trung tâm thành phố, các cổ vật được trưng bày khá phong phú, một địa chỉ không thể bỏ qua khi đến Hòn Ngọc Viễn Đông đối với du khách quốc tế và đồng bào khắp các tỉnh thành, để hiểu sâu sắc về đất nước Việt Nam qua hành trình lịch sử. Song lượng khách tham quan quả thực khiêm tốn nếu so với quy mô và tầm quan trọng của bảo tàng.
Lăng Thoại Ngọc Hầu ở Núi Sam (An Giang) ghi dấu ấn thời mở đất phương Nam gắn với bậc tiền nhân hiển hách, có phụng thờ và di mộ tướng quân cùng nhị vị phu nhân và binh sĩ, một địa chỉ thiêng nhưng cũng nhạt nhòa hương khói, trái hẳn không khí chen chân lễ bái ngay bên đối diện thờ Bà Chúa Xứ.
Ở Vĩnh Long, miệt Trà Ôn, vùng đất mới trù phú cây trái, gần sát thị trấn huyện lỵ có Lăng mộ Quan Thống chế điều bát Nguyễn Văn Tồn - một danh nhân tận trung tận hiến cho triều đình nhà Nguyễn thời kỳ gian khó mở đất, giữ đất. Vị công thần người gốc Khmer giúp triều đình biết bao công nghiệp từ võ bị đến xây dựng kinh tế. Ông lao tâm lao lực vì xã tắc, qua đời, nhà Nguyễn xây Lăng và cấp phu mộ trông coi. Tiếc khi Lăng, trừ những ngày kỷ niệm thường lệ có lễ hội, ngày bình thường vắng khách tham quan phụng viếng bậc hữu công và địa chỉ này không có nhiều người biết cho dù ngay thị trấn Trà Ôn dùng tên ông đặt cho cung đường đẹp nhất: Thống chế Điều bát.
Bạc Liêu cũng có những di tích đáng kể như di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia Tháp cổ Vĩnh Hưng, có giá trị không gì so sánh khi gìn giữ tháp cổ từ cổ đại của văn minh Chân Lạp trên đất phù sa mới. Tháp mang nét sắc sảo của một lịch sử xa xôi lắm, bụi gạch lưu dấu thời gian ở một vùng chuyên canh lúa nước. Ngắm, đến gần, vào hẳn trong tháp, cảm xúc mang về trĩu nặng suy tư. Vùng đồng bằng sông Cửu Long rộng lớn có một lịch sử lâu dài lưu giữ ở chỗ hiếm hoi sót lại nơi đây, vậy mà khung cảnh vắng đến lặng người, thiệt khó tin cho dù đường đến Tháp không đến nỗi quá khó, chỉ cách chợ Vĩnh Hưng một đoạn đường làng. Tìm đến bảo tàng Bạc Liêu ở tỉnh lỵ, nơi bố trí trưng bày về Tháp cổ Vĩnh Hưng ở một gian phòng riêng, nhưng bảo tàng còn vắng khách tham quan hơn cả Tháp cổ, phòng trưng bày ẩm thấp, ngôi nhà hơn trăm năm tuổi lưu giữ các cổ vật và phiên bản cũng xuống cấp...
Nơi tỉnh bạn Sóc Trăng cận kề Bạc Liêu, dù bảo tàng bề thế xây dựng kiên cố, hạ tầng tốt cùng hiện vật khá phong phú song khung cảnh vẫn có nét tương đồng với bảo tàng Bạc Liêu ở sự vắng vẻ.
Tình trạng ấy có lẽ không chỉ ở vài ba địa chỉ văn hóa - lịch sử đã liệt kê, đất nước có nhiều di tích lịch sử văn hóa nghệ thuật, qua báo chí, cũng cho thấy sự vắng vẻ. Ở thủ đô, tình hình khả quan hơn, các bảo tàng, khu đền Ngọc Sơn ở Hồ Hoàn Kiếm quanh năm có lượng khách tham quan khá. Tại Sài Gòn, di tích lịch sử dinh Độc Lập có đông lượng khách tham quan trong các di tích lịch sử của quốc gia, và suốt năm. Đấy chính là những điểm sáng trong bảo tồn bảo tàng, chăm sóc địa chỉ lịch sử - văn hóa cũng như thể hiện sự quan tâm của đồng bào, cùng bè bạn năm châu. Bảo tồn bảo tàng quảng bá cùng ý thức quan tâm của đồng bào cấu thành điều kiện khiến các địa chỉ lịch sử - văn hóa thu hút khách tham quan từ mọi nơi, không bị lãng quên.
Trong tình hình môn lịch sử loay hoay cải cách sắp xếp trọng khinh chính phụ, rồi các địa chỉ lịch sử - văn hóa bị rơi vào lặng lẽ, hồn thiêng sông núi có bị mòn vơi chăng? Hình dung hình ảnh từng đoàn học sinh có thầy cô giáo hướng dẫn tham quan các bảo tàng, di tích trong sự trang nghiêm, có chút gì đó vui hơn, gieo niềm trân trọng với quá khứ của ngày hôm nay... Lớp trẻ cần kết nối, chạm vào lịch sử tiền nhân để thấm đẫm bản sắc Việt. Khi cả việc học sử và trực quan văn hóa - lịch sử bị xem nhẹ, thiệt đáng lo!
CÔNG NGUYÊN
Bình luận