Các kiến trúc sư dùng vật liệu địa phương và kết hợp kỹ thuật truyền thống với công nghệ hiện đại để xây dựng những lớp học không cần máy lạnh ở Burkina Faso.
Nếu kiến trúc sư là những người muốn tìm kiếm giải pháp cho những thách thức, xây dựng trường học ở Burkina Faso (Tây Phi) thật sự là công việc trong mơ. Họ phải đối diện với nhiều thách thức cùng lúc: nhiệt độ cháy da, kinh phí, vật liệu, điện, nước ít ỏi, chưa kể, “khách hàng” tuổi còn nhỏ và thuộc nhóm dễ bị tổn thương.
Bằng cách nào các kiến trúc sư có thể duy trì nhiệt độ mát mẻ cho trường học, trại trẻ mồ côi dưới cái nắng như thiêu như đốt, trong khi chẳng có máy điều hòa không khí ở Burkina Faso?
Tâm nguyện của khôi nguyên “Nobel Kiến trúc”
Kiến trúc sư Diébédo Francis Kéré lớn lên trong một ngôi làng nhỏ của vùng Gando và hơn ai hết là người biết rõ những khó khăn ở địa phương. Ông và các kiến trúc sư khác như Albert Faus đang tìm kiếm những phương pháp mới để sử dụng các loại vật liệu rẻ tiền nhưng vẫn đảm bảo kiến tạo những ngôi trường, viện mồ côi mát mẻ bất chấp nhiệt độ ngoài trời lên đến 40 độ C. Ông Kéré, người được trao giải thưởng được mệnh danh là Nobel Kiến trúc - Pritzker năm 2022, kể lại câu chuyện khi còn nhỏ nhận được sự giúp đỡ của cả làng, mỗi dân làng góp tiền cho ông đi học. Nhờ nỗ lực học tập, ông giành được học bổng và du học Đức. “Những gì tôi đang làm là vì cộng đồng của tôi”, tờ The Guardian dẫn lời kiến trúc sư chia sẻ.
Trường tiểu học Gando, xây dựng năm 2001, là công trình đầu tiên của kiến trúc sư Kéré sau khi ông hoàn thành việc học. “Ban đầu, mọi người không hiểu tại sao tôi lại muốn xây dựng bằng đất sét trong khi có những tòa nhà bằng kính ở Đức. Vì thế tôi phải thuyết phục họ sử dụng vật liệu tại chỗ”, ông kể lại. Ai nấy đều góp sức xây dựng ngôi trường, và ông chỉ họ cách làm sàn nhà đất sét như theo phương pháp truyền thống, nén bằng tay cho đến khi đạt được bề mặt láng mịn, và kế đến là áp dụng thêm kỹ thuật hiện đại để hoàn thiện công trình.
Trại trẻ mồ côi Noomdo là một dự án khác của ông. “Khu nhà do ông Kéré thực hiện giúp chúng tôi sinh hoạt thoải mái hơn, khi trời nóng thì nhiệt độ trong nhà mát mẻ, còn khi trời lạnh thì bên trong ấm áp. Chúng tôi không cần máy điều hòa nhiệt độ, cho phép tiết kiệm điện đáng kể. Nhiệt độ ngoài trời ở khu vực này vào khoảng 40 độ C trong những tháng nóng nhất của năm”, theo ông Pierre Sanou, một giáo viên ở viện mồ côi gần TP Koudougou thuộc vùng Centre-Ouest của Burkina Faso.
Giải pháp địa phương
“Kiến trúc sư Kéré dùng vật liệu tại chỗ như đá ong, và rất ít sử dụng bê tông”, ông Sanou cho biết. Những công trình do vị kiến trúc sư xây dựng ở Burkina Faso đều xây dựng trên các nền đất và làm bằng đất. “Đây là những khu nhà có khả năng thẩm thấu, tạo điều kiện cho không khí tự nhiên được lưu chuyển và bảo vệ bên trong trước cái nóng từ Mặt trời. Ví dụ, chúng được xây dựng với những bức tường chắc chắn, phần mái thì nhẹ nhàng để không khí mát mẻ từ bên dưới đẩy không khí nóng từ trên cao ra ngoài”, ông Eduardo González, thành viên của Trường Kiến trúc Madrid (Tây Ban Nha) giải thích.
Một sáng kiến đặc biệt khéo léo mà kiến trúc sư Kéré nghĩ ra là áp dụng ý tưởng từ thời cha ông trong việc sử dụng những mái nhà bằng kim loại cao và mở rộng. Những căn phòng của trại trẻ mồ côi Noomdo được bao phủ bởi phần vòm thấp, được đặt nằm trên dầm bê tông với những khoảng trống. Bên trên, một tấm kim loại được phủ lên để bảo vệ mái nhà khỏi ánh nắng trực tiếp từ mặt trời và mưa bão. Bên cạnh đó, cấu trúc này cho phép hơi nóng thoát ra khỏi nhà.
Gần đó, khu phức hợp trường Bangre Veenem được kiến trúc sư Faus thiết kế sử dụng cùng phương pháp trên để làm mát ngôi trường. Vị kiến trúc sư xây trường bằng gạch làm từ đá tổ ong vốn là vật liệu tại địa phương, cứng chắc còn hơn bê tông nhưng thông khí tốt. Khu lớp học bao gồm mọi cấp, từ nhà trẻ đến bậc trung học. “Các em học sinh không hề nói rằng ‘trời quá nóng’ và muốn về nhà, vì cảm thấy thoải mái khi ngồi trong lớp học”, một nhân viên của trường cho biết.
Burkina Faso xếp thứ 184 trong số 191 nước theo Chỉ số Phát triển Con người, và tính đến cuối năm 2020, chỉ có 22,5% dân số sử dụng điện, theo dữ liệu của Ngân hàng Phát triển châu Phi. Những ngôi trường Bangre Veenem cho phép học sinh có thể đến lớp ôn bài vào ban đêm và sạc điện thoại, nhờ vào hệ thống điện mặt trời tại đây. Từ đó, có thêm nhiều trẻ em ở Burkina Faso được đến trường và tiếp cận nền giáo dục để thoát nghèo.
HỒNG HOANG
Bình luận